Nazaten en onderzoekers noemen excuses 'historisch', maar ook kritische noten

"Echt een historisch moment", zo noemt Kathleen Ferrier de excuses die premier Rutte namens de Nederlandse staat heeft aangeboden voor het slavernijverleden. "Ik zag een minister-president die deemoedig was, die de feiten onder ogen kwam, en die aangaf dat hij zelf ook geleerd heeft", zegt de voorzitter van de Nationale Unesco Commissie.

Veel onderzoekers en nazaten zijn tevreden met de excuses en de toon van de toespraak. Nancy Jouwe, cultuurhistoricus en onderzoeker, noemt de woorden van Rutte heel belangrijk. "Hij zei direct: dit is een misdaad tegen de menselijkheid. Hij erkent ook dat er fouten zijn gemaakt, dat vind ik ook heel goed. Hier was het heel erg op z'n plaats."

Rutte heeft volgens haar ondanks het "gerommel aan de voorkant" heel veel goedgemaakt met de toespraak. "Hier sprak wel een staatsman. Hij heeft meegenomen wat er de afgelopen weken is gebeurd."

'Geen punt, maar een komma'

Historicus Karwan Fatah-Black ziet dat er erkenning is gekomen, wat te danken is aan "alle mensen, activisten die dit op de kaart hebben gezet en die altijd hebben gezegd: hier moet erkenning voor komen." De historicus ziet dat Rutte zich heeft laten informeren door wetenschappelijk onderzoek naar de slavernij en door de verhalen van nazaten.

In de toespraak benadrukte Rutte dat het slavernijverleden geen afgesloten boek is, maar doorwerkt tot de dag van vandaag in uitsluiting en racisme. Hij zei dat met de excuses "geen punt, maar een komma" gezet wordt achter de geschiedenis. Ferrier ziet dat Rutte "vooral gekeken heeft naar de toekomst".

Emoties in de zaal

Rutte hield zijn toespraak voor tientallen vertegenwoordigers die zich met het slavernijverleden bezighouden. De reacties in de zaal in het Nationaal Archief in Den Haag waren emotioneel. "Dat voel je ook echt, en ik zag de emoties en ik voelde ze ook", zegt Dagmar Oudshoorn van het adviescollege dialooggroep slavernijverleden.

Ook Ferrier zegt dat het haar persoonlijk veel doet, als nazaat van tot slaaf gemaakten. "Het is nogal wat, wat er hier gebeurd is. Ik zag in het publiek mensen die ook echt ontroerd waren. Het is nog niet zo lang geleden. Ik ken de verhalen van mijn overgrootmoeders over wat er op de plantages gebeurde."

De eerste reacties van de genodigden die bij Ruttes speech waren:

Deskundigen en nazaten hebben ook kritiek, voornamelijk op de gang van de zaken in de afgelopen weken. Aspha Bijnaar, onderzoeker en directeur van Musea Bekennen Kleur, miste in de toespraak welke maatregelen het kabinet gaat nemen tegen de erfenis van het slavernijverleden, zoals racisme en kansenongelijkheid.

Ook zegt ze dat het "fatsoenlijk" was geweest als Rutte beter "had geluisterd naar de groepen die hier moeite mee hebben, omdat het geen betekenisvolle datum is". Verschillende organisaties hadden liever een excuses gehoord op 1 juli 2023, omdat het dan 150 jaar geleden is dat de slavernij in de praktijk werd afgeschaft.

De zes organisaties die vorige week een kort geding aanspanden om de datum van de excuses te verplaatsen, noemen het pijnlijk dat deze alsnog zijn uitgesproken vandaag. "Ik vind het vervelend om te zeggen, maar ik heb het gevoel dat deze excuses erdoorheen zijn gedrukt", zegt Hannah Belliot, vertegenwoordiger van de organisaties, tegen persbureaus ANP.

"Hij bepaalt voor de nazaten van het slavernijverleden wanneer de excuses zullen zijn", zegt Belliot over Rutte. "Dat is pijnlijk, koloniaal en achterhaald."

'Glans er vanaf'

Jerry Afriyie, van actiegroep Kick Out Zwarte Piet en een van de mensen die zich inzetten voor excuses, is tevreden. "De juiste woorden, nu nog de juiste daden. Ik wil dat er echt samengewerkt wordt met de nazaten en met de zwarte gemeenschap in Nederland, zodat de achterstelling weggewerkt wordt."

Ook Oudshoorn zegt "een dubbel gevoel" te hebben. Hoewel ze het een historisch moment noemt, zegt ze dat voor een "aantal van de mensen die hier jaren voor gevochten hebben, de glans van het moment ervanaf is. Dit laat zien hoeveel er nog geleerd moet worden."

Ook in Suriname en op de eilanden Curaçao en Sint-Maarten is gereageerd op de excuses: