Nee, het nieuwe Afghanistan onder de Taliban wordt geen uitvalsbasis voor terreurorganisaties, beloofde de extremistische beweging vooraf. In realiteit is het Centraal-Aziatische land al jaren een broeinest voor terroristen. En de afgelopen maanden zijn duizenden strijders bevrijd uit de gevangenis en nog eens duizenden buitenlandse extremisten naar Afghanistan getrokken.
"De kans dat een nieuw 11 september vanuit Afghanistan gepland wordt, is voorlopig klein", zegt Jorrit Kamminga (Instituut Clingendael). We moeten volgens hem niet onderschatten hoeveel planning en organisatie een grote aanslag aan de andere kant van de wereld kost. "Maar de kans op terroristische aanslagen in Afghanistan en in de regio blijft heel groot."
Vriend of vijand
Tientallen gewapende groeperingen zijn daartoe in staat, allemaal met een eigen agenda. Sommige beschouwen elkaar als familie - anderen juist als afvallige vijand.
"Je hebt de jihadisten met hun ideologische strijd tegen het Westen, maar er spelen ook transnationale en regionale conflicten mee, zoals de strijd tussen India en Pakistan. Aangezien die jihadistische organisaties allemaal door verschillende landen in de regio worden gesteund, boksen ze tegen elkaar op", zegt Beatrice de Graaf (Universiteit Utrecht).
In dit artikel beperken we ons tot vier terreurorganisaties die volgens experts een groot gevaar vormen op korte termijn. Het exacte aantal strijders valt niet te becijferen, maar dit is de schatting op basis van VN-rapporten en analyses:
Terreurorganisatie al-Qaida heeft twee takken in Afghanistan: de reguliere en de in 2014 opgerichte AQIS. Die laatste groep is als het ware de Zuid-Aziatische afdeling, die meer gericht lijkt te zijn op een langdurige aanwezigheid in samenwerking met lokale groepen.
Ondanks alle beloftes van de Taliban, die tot enkele jaren geleden ook op de Amerikaanse lijst van terreurbewegingen stonden, zijn de banden met al-Qaida nog altijd aanwezig. Hoogstens lijkt het contact zich meer op de achtergrond af te spelen. Waarschijnlijk zodat de machthebbers in Kabul de schijn kunnen ophouden, in hun zoektocht naar internationale erkenning.
In deze video zie je wie de Taliban zijn en wat ze willen bereiken:
Hoewel al-Qaida en AQIS qua strijdkracht nog relatief klein zijn, kan dat snel veranderen. De Graaf: "De Amerikaanse inlichtingendienst CIA heeft gezegd dat ze nog dit jaar weer op oude niveau kunnen zijn, misschien nog wel sneller." Een groot deel van de duizenden strijders die bevrijd zijn uit de gevangenis heeft zich bij de Taliban gevoegd, maar ook een deel bij al-Qaida en AQIS of andere terreurgroepen.
Warme (familie)banden
Het blijft volgens de experts lastig te zeggen of Al-Qaida daadwerkelijk fors zal groeien. Wel is duidelijk is dat die groep de warmste banden onderhoudt met het Haqqani Netwerk (HN). Dat is een semionafhankelijke groep binnen de Taliban, die internationaal ook als terreurorganisatie wordt beschouwd. Het netwerk wordt verantwoordelijk gehouden voor talloze aanslagen in de regio.
"De leden van HN en al-Qaida zijn vaak bloedverwanten en daarom houden ze elkaar de hand boven het hoofd", zegt De Graaf. Daar komt bij dat het Haqqani Netwerk steeds meer macht naar zich toe lijkt te trekken. Zo hebben prominente leden ervan hoge functies gekregen als minister of gouverneur sinds de Taliban Kabul hebben heroverd.
Kamminga benadrukt dat de relaties tussen HN, al-Qaida en AQIS ondoorzichtig blijven. "Deze groepen opereren vaak onafhankelijk en er is vaak sprake van tijdelijke of louter pragmatische samenwerking."
Met één terroristische organisatie zullen de Taliban en al-Qaida in ieder geval nooit samenwerken: Islamitische Staat. De organisaties zijn elkaars gezworen vijanden.
'Oorlog om Zuid-Azië'
IS is in Afghanistan actief onder de naam Islamitische Staat Khorasan."Daarmee lijken ze een nieuwe kalifaat te willen stichten", legt De Graaf uit. Khorasan slaat namelijk op een gebied uit het Perzische Rijk dat loopt van Zuid-Afghanistan tot aan de Arabische Zee. "AQIS en IS-K voeren met elkaar in feite oorlog om wie in Zuid-Azië de baas mag zijn."
Het soennitische IS-K wordt gezien als de meest radicale van de twee in het streven naar een wereldwijde jihad. De Graaf: "Al-Qaida en IS-K verschillen van mening wanneer je een moslim als afvallig mag verklaren. En wat dan de straf mag zijn, met hoeveel geweld en onder welke condities je zo'n territoriaal kalifaat mag stichten. IS-K gaat op al die fronten het verst."
De groep pleegt bijvoorbeeld sneller dan AQ ook aanslagen tegen de sjiitische minderheid in Afghanistan. De harde kern zou bestaan uit IS-veteranen uit het voormalige kalifaat in Syrië en Irak. IS-K heeft ook de aanslag van vorige week op de luchthaven van Kabul opgeëist. Daarbij vielen ruim 150 burgerdoden, evenals 13 Amerikaanse militairen en een onbekend aantal Talibanstijders.
Bij het haastige vertrek van de internationale troepenmacht en de aftocht van het Afghaanse leger zijn massaal wapens en voertuigen achtergelaten. Die zijn voor een groot deel in de handen van de Taliban terechtgekomen. Toch zal volgens experts onvermijdelijk ook een fors deel van de bevrijde strijdkrachten en het buitgemaakte oorlogsmaterieel bij terreurgroepen terechtkomen.
Die wapens hoeven volgens Kamminga niet gelijk een groot verschil te maken. "In Afghanistan is nooit een gebrek aan wapens geweest. Maar de bevrijding van jihadisten kan wel belangrijk zijn, vooral als het gaat om ervaren mensen met charisma en leiderschapskwaliteiten."
