Jongeren komen ook na verbod makkelijk aan smaakjesvapes

• Crystalina Agyeman-Prempeh

  redacteur NOS Stories

• Jasper Piersma

  redacteur NOS Stories

Cola, bubblegum, mango of suikerspin. Sinds 1 januari zijn vapes met dit soort smaakjes verboden. Alleen elektronische sigaretten met tabakssmaak mogen nog verkocht worden. Maar toch weten jongeren er vrij makkelijk aan te komen, blijkt uit onderzoek van NOS Stories.

Honderden jongeren geven in een online vragenlijst van NOS Stories aan dat ze afgelopen maand, ondanks het verbod, nog een vape met smaakje hebben gekocht. Een groot deel van hen is minderjarig, een groep voor wie het altijd al illegaal was. "Het is net zo makkelijk om aan vapes te komen als voor het verbod", zegt een 14-jarige scholier.

Het merendeel zegt door het smaakjesverbod niet te gaan stoppen. Soms omdat ze verslaafd zijn. Slechts enkelen geven aan te zijn gestopt sinds de invoer ervan. "Daarom pleiten wij voor een verbod op de verkoop van alle wegwerpvapes", zegt Esther Croes van het Trimbos-Instituut. "Als wegwerpvapes uit ons straatbeeld verdwijnen, wordt het als jongere ook gek om ermee rond te lopen." Het Verenigd Koninkrijk gaat om dezelfde reden wegwerpvapes verbieden.

In deze video spreekt NOS Stories met vapende jongeren en een meisje dat dealt in de e-sigaretten.

Veruit de meeste jongeren kopen de vapes bij iemand die ze kennen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een vriend of klasgenoot, of een dealer die ze via Snapchat kennen. Een deel van de jongeren zegt ze nu op deze manier te kopen, omdat ze in de winkel niet meer te krijgen zijn.

De 17-jarige Lisa - niet haar echte naam - verkoopt zelf al twee jaar vapes aan vrienden en mensen die haar benaderen via Snapchat. "Ik verdien er soms wel 300 euro per week mee." Ze had tot het verbod een deal met een winkel in Nederland, waar ze de vapes voor de inkoopprijs kon halen. Nu haalt ze ze in Duitsland. "Ik heb op 2 januari nog 500 vapes gekocht. Het verdient goed en mensen blijven het toch wel gebruiken, dus ik stop er niet mee."

Eerder verkocht ze de vapes ook op school. "Dan deed ik ze in mijn etui en gaf ik die de klas door. Met een tikkie konden ze me dan betalen. Daar zette ik dan bijvoorbeeld 'eten' bij, dus niet dat het om vapes ging." Inmiddels is ze van school veranderd en dealt ze vooral op straat.

Maar ook op andere manieren zijn vapes met een smaakje nog te krijgen. Sinds 1 juli 2023 is de online verkoop van vapes en andere tabaksproducten al verboden. Maar ook hier hebben jongeren hun manieren om vapes te bestellen, bijvoorbeeld vanuit buitenlandse webshops.

Ook blijken meerdere winkels in Nederland toch nog (stiekem) te verkopen, zeggen jongeren tegen NOS Stories. Vooral avond- en nachtwinkels worden genoemd. "Ze verkopen het gewoon onder de toonbank", beweert een minderjarige jongen.

Jongeren uit de grensregio's geven aan hun vapes nu vaker uit Duitsland en België te halen. Uit een rondgang langs vape- en rookwinkels over de grens blijkt zij sinds het verbod veel meer Nederlanders zien. "Onlangs op een zaterdag hadden we honderd klanten in zes uur tijd. Daarvan komt zeventig procent uit Nederland", zegt een shop in Gronau, vlak over de grens bij Enschede. Sommige Nederlandse vapeshops hebben zelfs onlangs net over de grens een vestiging geopend.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) gaat over de handhaving van het smaakjesverbod. Ze zeggen zich op dit moment vooral te focussen op de aanpak van producenten, importeurs en distributeurs van vapes. Zij riskeren een boete tot 4500 euro als ze toch elektronische sigaretten met een smaakje in de handel brengen. Binnenkort gaat de NVWA ook winkels controleren.

De NVWA vindt het nog te vroeg om conclusies te trekken of het verbod werkt. "Wij handhaven wel, maar kunnen de vraag naar vapes niet wegnemen. Daar is een gedragsverandering onder jongeren voor nodig. Hier ligt een rol voor onder meer ouders en scholen."

Artsen en deskundigen uitten eerder hun zorgen over het verkoopverbod. Zij denken dat er meer nodig is om jongeren te laten stoppen met vapen. Ze zouden het liefst zien dat ook het gebruik van de elektronische sigaretten wordt verboden.