Hoe 4000 Groningers de gaskraan dicht wisten te krijgen
Enkel de dreiging van een strafzaak zou oliemaatschappijen Shell en Exxon dwingen minder gas te gaan winnen in Groningen na de zware aardbeving in 2012. Een gepensioneerde strafrechter gaf actiegroep Groninger Bodem Beweging (GBB) het advies dat zware geschut in te zetten.
In de openbare verhoren door de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen bleek de afgelopen weken hoe groot de impact van dat advies is geweest. Gisteren sloot de commissie die verhoren af.
De GBB deed eerst, namens 4000 leden, vergeefs aangifte: het Openbaar Ministerie zag geen reden de NAM te vervolgen. Daarop vroegen de Groningers het gerechtshof in Arnhem het OM te dwingen tot zo'n strafrechtelijk onderzoek.
In april 2017 werden ze door het hof in het gelijk gesteld. Het OM zou moeten onderzoeken of gaswinningsbedrijf NAM, een dochteronderneming van Shell en Exxon, Groningers in gevaar heeft gebracht. De zaak loopt nog en heeft de GBB twee ton aan advocatenkosten gekost, maar het effect was maximaal.
Gamechanger
Ben van Beurden, de ceo van Shell, noemt die strafzaak een "gamechanger". Ineens werd zijn bedrijf ervan beschuldigd mensen in levensgevaar te brengen door het winnen van gas. Zijn medewerkers konden daarvoor persoonlijk worden vervolgd. Shell en Exxon lieten het ministerie van Economische Zaken weten te willen stoppen met gaswinnen in Groningen.
Zij wilden alleen doorgaan als de Staat hen een winningsplicht oplegde, de aansprakelijkheid overnam en daarmee ook het risico op strafvervolging. Elk ander gasveld in de wereld zou gesloten worden als blijkt dat winnen niet veilig is, zeiden zowel Rolf de Jong van Exxon als Van Beurden van Shell. Maar ze realiseerden zich ook dat stoppen niet kon omdat Nederlandse huishoudens, ziekenhuizen en veel industrie afhankelijk is van het Groningse gas.
Geen haast
Het was één van de opzienbarendste kwesties die in de openbare verhoren naar boven kwamen. Tot dan was het beeld dat oud-minister Wiebes van Economische Zaken in 2018 eigenhandig had besloten de gaswinning in Groningen in 2030 te beëindigen.
Dat was onontkoombaar, was zijn verhaal, omdat het Staatstoezicht op de Mijnen toen constateerde dat de gaswinning misschien wel helemaal moest stoppen om het risico op nog meer aardbevingen te beperken. Bovendien liep de versterkingsoperatie, het verstevigen van onveilige huizen, helemaal uit de klauwen. Er moesten veel meer huizen worden versterkt dan het ministerie wilde en volgens gaswinningsbedrijf NAM nodig was.
Verder bleek uit de verhoren dat het kabinet geen haast maakte met het verzoek van de oliemaatschappijen. Zij vreesden dat Shell en Exxon van de gelegenheid gebruik wilden maken om ook te tornen aan de historische afspraken over de winstdeling. De twee multinationals en de Staat verdelen de gasbaten, waarbij het grootste deel van de winst (90 procent) naar de Staat gaat. Dat zijn afspraken die zijn gemaakt toen de gaswinning begin jaren 60 begon.
Recordproductie 2013
In 2012 was de zwaarste aardbeving tot nu toe in Huizinge, die had een kracht van 3,6. Het Staatstoezicht op de Mijnen adviseerde daarna de gasproductie in Groningen zo snel mogelijk te beperken. Maar in plaats daarvan werd er in het navolgende jaar juist een recordhoeveelheid uit de grond gehaald, zo'n 54 miljard kuub. De commissie wil weten wie daarvoor de opdracht heeft gegeven.
Groningers waren woedend toen in januari 2014 dat cijfer bekend werd. Het leidde tot een vertrouwensbreuk die tot op de dag van vandaag niet is hersteld, verklaarde voormalig burgemeester van Loppersum Albert Rodenboog voor de commissie.
Uit de verhoren is niet duidelijk geworden wie er verantwoordelijk is voor het besluit. Voor oud-ministers Kamp (Economische Zaken) en minister Dijsselbloem (Financiën) was die extra productie ook een verrassing, zeiden ze tegenover de commissie.
Tegenvallende productie
Kamp heeft de Kamer altijd gezegd dat het extra gas nodig was vanwege een koude winter en tegenvallende productie uit de kleine velden. Maar hij ontdekte, nadat hij een reconstructie had laten maken, dat dat niet klopte. Die bevinding heeft hij alleen nooit met de Tweede Kamer gedeeld.
Dijsselbloem zei te hopen dat de commissie blootlegt hoe dat kon gebeuren. Hij wilde overigens een jaar later dat de productie nog verder opgeschroefd zou worden dan het ministerie van Economische Zaken van plan was. De extra baten die dat zou opleveren kwamen op dat moment vanwege de bezuinigingen goed van pas.
De openbare verhoren zijn nu afgerond. Gedurende zeven weken zijn 69 mensen gehoord. In het voorjaar van 2023 komt de commissie met haar conclusies.
