Hoe de grootste coronasteunmaatregel gemaakt werd: 'Eenvoudig svp'

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Na anderhalf jaar stopt vandaag de loonsteunregeling NOW. De overheid maakte sinds april 2020 ruim 20 miljard euro over aan bedrijven in het kader van deze grootste coronasteunmaatregel, zodat salarissen doorbetaald konden worden.

In maart vorig jaar, toen Nederland op slot ging en de onrust onder ondernemers groeide, werd door ambtenaren op het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in een kleine maand tijd een regeling gemaakt die nog niet bestond. Binnen een paar weken moesten tienduizenden bedrijven miljarden euro's op hun rekening krijgen, zonder al te veel controle vooraf. Alles om massaontslagen te voorkomen.

Stukken die openbaar zijn gemaakt na een beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB) door de NOS, geven een inkijkje in die periode.

9 maart 2020: werktijdverkorting

De horeca is nog open, thuiswerken hoeft nog niet en ook evenementen mogen doorgaan. Toch vinden steeds meer bedrijven hun weg naar een relatief onbekende en weinig gebruikte overheidsregeling: de werktijdverkorting (wtv). Deze regeling is bedoeld voor bedrijven die door een brand of blikseminslag tijdelijk minder werk hebben. Hierdoor kan personeel toch in dienst blijven.

Gemiddeld maken zo'n 100 tot 200 bedrijven per jaar gebruik van de regeling. Nu zijn er al 1000 aanvragen binnengekomen.

13 maart: het loket moet dicht

Een dag na de persconferentie: Nederlanders moeten thuisblijven bij milde klachten en grote evenementen worden afgelast.

De werktijdverkorting (wtv) overstroomt. Er zijn inmiddels meer dan 16.000 aanvragen binnengekomen voor ongeveer 270.000 werknemers, schrijven ambtenaren aan de minister. Het UWV kan het niet meer verwerken. Het loket moet dicht, is de conclusie.

"Onze analyse is dat het noodzakelijk is zo snel mogelijk de huidige wtv-regeling af te sluiten (aanstaande maandag of dinsdag), ondanks de juridische risico's en potentiële haken en ogen die wij zien", schrijven ambtenaren die dag.

Om paniek te voorkomen moet er wel een alternatief worden aangekondigd, vinden ze. En de contouren van die regeling moeten ook meteen kunnen worden geschetst. De komende dagen wordt daar aan gewerkt.

17 maart: 'we zijn heel hard aan het werk'

Sinds zondagavond zijn cafés, restaurants, sportclubs, sauna's en seksclubs gesloten.

Inmiddels hebben 78.000 bedrijven een aanvraag gedaan voor de werktijdverkorting. Het is niet meer houdbaar. De werktijdverkorting sluit, en minister Koolmees kondigt tijdens een persconferentie aan wat er voor in de plaats komt: de NOW-regeling.

Hoe de regeling precies werkt, is nog onduidelijk. "We zijn heel hard aan het werk", zegt hij. "Het moet heel snel gebeuren."

22 maart: piloten van KLM

Om kwart voor 10 's avonds stuurt de directeur arbeidsverhoudingen van het ministerie een overzicht met de opzet van de regeling. Of de minister een aantal besluiten kan nemen.

"Ha allen, wederom onder de indruk!', schrijft Koolmees een half uur later terug. Één besluit dat hij die dag neemt gaat over de hoogte van het salaris dat wordt doorbetaald via de regeling: want moet deze regeling ook de hogere salarissen subsidiëren?

Doe je dat niet, dan heb je het risico dat bedrijven dan hun personeel met hoge inkomens gaan ontslaan. Piloten van KLM worden expliciet genoemd als voorbeeld. "Het is zoeken naar de juiste grens", schrijven de ambtenaren.

Die grens wordt gesteld op 9538 euro bruto per maand. Twee keer het maximum dat wordt gesteld bij normale ww-uitkeringen. De factor waarmee vermenigvuldigd wordt is een politieke keuze, schrijven de ambtenaren. "Hoge inkomens op 2x vind ik prima", schrijft de minister terug.

24 maart: 'eenvoudig svp'

Een dilemma dient zich aan. Hoe bepaal je hoeveel omzetverlies een bedrijf heeft? Waar moet je de omzet in coronatijd mee vergelijken? Die vraag is van groot belang voor bijvoorbeeld strandtenten, die in de zomer het grootste deel van de omzet maken.

Er was een variant bedacht, de meest 'zuivere methode', volgens de ambtenaren, waarmee je in de berekening rekening kon houden met seizoensinvloeden. "Maar ingewikkeld", schreven ze.

In de tweede variant die de ambtenaren voorstelden, en waar de minister uiteindelijk voor koos, kon dat niet. In die methode werd de omzet vergeleken met de jaaromzet van 2019, gedeeld door vier. Strandtenten, ijscomannen en andere ondernemers die hun omzet in een bepaald seizoen maakten werden daardoor benadeeld. "Minder zuiver, maar eenvoudig", schreven de ambtenaren.

"Eenvoudig svp", schrijft de minister op de memo.

27 maart: gevoeligheden

"De voorbereiding loopt nog steeds voorspoedig (hulde aan het UWV!); niettemin blijft het proces risicovol", schrijft de directeur arbeidsverhoudingen om 2 voor 12 's nachts aan Koolmees.

De minister krijgt ook een blaadje met gevoeligheden. "De regeling maakt veel mensen blij, maar er zal ook kritiek komen. Het is goed je daar op voor te bereiden", schrijft hij.

De meeste kritiek waar de ambtenaren rekening mee houden, komt ook. Bijvoorbeeld: de regeling werkt niet goed voor starters en seizoensbedrijven, vanwege de manier waarop de omzet berekend wordt ('eenvoudig svp').

De reactie op die kritiek is ook al bedacht: "We hebben nu een regeling nodig die voor werkgevers en UWV snel uitvoerbaar is, bij zeer grote aantallen. We kunnen die regeling niet te complex maken. Het is onvermijdelijk dat de NOW voor individuele gevallen vervelend uitpakt."

29 maart: nog 7 dagen

Een week voordat het loket opent zijn de testen bij het UWV nog niet afgerond. "UWV geeft aan dat het streven nog steeds is om 6 april te halen, maar dat pas op 3 april zekerheid is dat dit ook kan."

2 april: een fout

Er wordt door de ambtenaren een fout in de regeling ontdekt. Bij het doorrekenen van een aantal voorbeeldsituaties blijkt dat de boete wanneer een bedrijf ondanks de loonsteun toch mensen ontslaat, opvallend laag is. De fout wordt hersteld.

6 april: 15.000 aanvragen

Het loket opent. Alleen al in de eerste uren kwamen er zo'n 15.000 aanvragen binnen.

Uiteindelijk zouden in het voorjaar van 2020 140.000 bedrijven loonsteun ontvangen voor hun 2,7 miljoen werknemers. In de maanden die volgden werd de regeling steeds aangepast om aan wensen van ondernemers, waaronder seizoensbedrijven, tegemoet te komen. De groep die buiten de boot viel, werd daardoor steeds kleiner.

De komende jaren staan in het teken van deel 2: echt controleren waar bedrijven precies recht op hadden, en terugvorderen wat te veel is overgemaakt.