Ruim 76 miljard euro aan corona-uitgaven. Waar gaat het geld naartoe?

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Er zijn al tientallen miljarden aan coronasteun overgemaakt aan bedrijven, maar het zal nog jaren duren voordat duidelijk is op hoeveel geld bedrijven precies recht hadden. Ondernemers die meer omzet hebben gemaakt dan verwacht, moeten een deel terugbetalen.

Ook wordt dan pas inzichtelijk wat het de overheid allemaal heeft gekost. Want één ding is wel duidelijk: het grootste deel van alle corona-uitgaven van de overheid zijn voorschotten aan bedrijven en ondernemers.: de loonsteun, de tegemoetkoming voor de vaste lasten en de inkomensondersteuning voor zelfstandigen.

"Je hebt uitgaven die nodig zijn om de pandemie te bestrijden en uitgaven die nodig zijn op de economische crisis te bestrijden", zegt Ewout Irrgang van de Algemene Rekenkamer. "En zoals je ziet, kost dat laatste veel meer geld."

Zie hieronder wat de grootste corona-kostenposten zijn in de begroting van 2020 en 2021:

Zoals je hierboven kunt zien gaat veruit het grootste deel van het geld naar loonsteun, de zogeheten NOW-regeling. Dat is in veel Europese landen het geval, zegt Zsolt Darvas, economisch onderzoeker bij de Brusselse denktank Bruegel. Sinds het begin van de crisis heeft Bruegel de coronasteunpakketten in verschillende Europese landen bijgehouden.

"Het doel van veel landen was om mensen aan het werk te houden. Dat kost veel geld, reken maar uit: ongeveer de helft van alle mensen werkt in de private sector, en veel van die bedrijven verloren omzet toen de crisis begon."

De gezondheidscrisis bestrijden kost ook geld, zegt Darvas, maar minder. "Je hebt meer dokters en verpleegkundigen nodig. En bijvoorbeeld ventilatiesystemen, mondkapjes, beschermende kleding. Maar dat is niet te vergelijken met een subsidie voor de salarissen voor zo'n groot deel van je bevolking." Zo is in Nederland voor de testcapaciteit in totaal 5,5 miljard euro begroot en voor de zorgbonus 3,04 miljard, terwijl voor de loonsteun 26 miljard is begroot.

Genereus

Het bedrag dat Nederland begroot heeft voor loonsteun is relatief hoog vergeleken met andere landen, zegt Darvas. "De regeling lijkt in Nederland nogal genereus te zijn", zegt Darvas.

Hij verwijst naar een rapport van de sociaaleconomische denktank Eurofound van maart dit jaar. Daaruit blijkt dat de maximale vergoeding van salarissen in Nederland destijds 90 procent was, terwijl dat in bijvoorbeeld Italië 80 procent was, en in Frankrijk 70 procent. Inmiddels is dat in Nederland gezakt naar 85 procent.

Ook is Nederland een van de zeven EU-lidstaten die het mogelijk maakte om mensen met een nulurencontract uit te betalen via loonsteun. In andere landen werden vooral vaste contracten beschermd via de regeling. In vergelijking met andere Europese landen heeft Nederland ook relatief veel flexwerkers.

272 regelingen

De Algemene Rekenkamer houdt bij hoeveel Nederland extra uitgeeft vanwege de coronacrisis, en waar dat heen gaat. "We zijn ermee begonnen omdat er zoveel maatregelen kwamen en er veel geld mee is gemoeid", zegt Irrgang. "In totaal zijn er nu 272 regelingen. Het was niet meer bij te houden voor burgers, Kamerleden, voor ons."

Alle regelingen die niet apart in de grafieken hierboven zijn uitgelicht kosten samen 21 miljard euro en zijn te vinden in de categorie 'overig'. Daarin zitten regelingen zoals extra geld voor de kinderopvang, het bestrijden van eenzaamheid van ouderen en compensatie voor studenten.

De Engelse Algemene Rekenkamer was al eerder begonnen met het bijhouden van de corona-uitgaven. "Toen besloten wij dat ook te doen", zegt Irrgang. "Het is een hele klus, maar het blijft publiek geld en het is belangrijk dat dat goed te volgen is zodat we kunnen zien of er genoeg controle is op misbruik en oneigenlijk gebruik."

Want er gaan dingen mis, constateerde de Algemene Rekenkamer al eerder. Vooral bij het ministerie van Volksgezondheid: van 40 procent van de 5,1 miljard euro aan corona-uitgaven kon de rechtmatigheid niet worden aangetoond, onder meer omdat het parlement niet op tijd werd ingelicht en niet alle regels werden nageleefd. Van 600 miljoen euro is zelfs onduidelijk wat ermee is gebeurd.

Bij het ministerie van Sociale Zaken, dat het meeste coronageld uitgeeft, ging het beter. Maar Irrgang benadrukt dat het afrekenen daar nog moet komen.

"Het ministerie van Sociale Zaken geeft vooral veel geld uit aan voorschotten", zegt Irrgang. "Het lastigste moment komt daar nog: het vaststellen van de definitieve subsidies, en het terugvorderen van geld." Sociale Zaken is verantwoordelijk voor onder meer de loonsteun, de grootste steunmaatregel.

Uit onderzoek van ambtenaren van het ministerie van Financiën blijkt dat ongeveer 70 procent van de ontvangers van loonsteun meer omzet heeft gemaakt dan verwacht, en dus een deel zal moeten terugbetalen. Bij de steun tot en met oktober vorig jaar gaat dat om zo'n 4,2 miljard euro, berekenden de ambtenaren.

Over de loonsteun heeft de Algemene Rekenkamer in september vorig jaar al gezegd dat er meer controle vooraf moest komen.

"Eerst uitbetalen en dan pas uitgebreid controleren of aan de regels voldaan wordt, leidt tot een grote invorderingsopgave en het risico dat betrokkenen die te goeder trouw zijn in de financiële problemen komen", schreef de rekenkamer. Dat risico is er nog steeds, zegt Irrgang. Bovendien duurt het daardoor ook langer voordat we de balans kunnen opmaken.

We kunnen de grote vraag of al deze uitgegeven miljarden het gewenste effect hebben gehad pas beantwoorden als we de eindafrekening hebben, zegt Irrgang. "Dan zijn we jaren verder. We weten nu nog niet hoeveel alles daadwerkelijk heeft gekost. Laat staan dat we nu al definitief kunnen zeggen wat al dit uitgegeven geld heeft opgeleverd."

'Miljarden redden levens'

Darvas vindt het niet problematisch dat onze corona-uitgaven op dit moment op zo'n 76,2 miljard euro begroot zijn. "Totaal niet. Nederland heeft in vergelijking met andere landen een hele lage schuld. Jullie kunnen nog steeds tegen negatieve rentes geld lenen."

En deze miljarden redden levens, zegt Darvas. "Niet alleen de vaccinaties en de testcapaciteit, maar ook de economische steunpakketten. Daardoor is het voor ondernemers mogelijk om in lockdown te gaan, en voorkom je dat mensen elkaar besmetten. En de waarde van mensenlevens is niet in geld uit te drukken."