Topambtenaar VWS gaf telefonisch akkoord voor 100 miljoen aan Van Lienden

• Lars Geerts, Mitchell van de Klundert en Joost Schellevis

Het ministerie van Volksgezondheid heeft de mondkapjesdeal ter waarde van 100,8 miljoen met Sywert van Lienden zelf voorgesteld, mondeling goedgekeurd en met voorrang laten uitvoeren. Dit vanwege druk vanuit de media en politiek en om 'problemen met China' te voorkomen.

Dit blijkt uit een rapport van forensisch accountants en aanvullend onderzoek door de NOS. Pas tien maanden na de mondelinge afspraak tussen een topambtenaar en Van Lienden is de toestemming alsnog schriftelijk door het ministerie bevestigd. Er zijn volgens de accountants geen integriteitsschendingen gevonden bij deze overeenkomst.

Van Lienden kreeg in april vorig jaar 100,8 miljoen euro toegezegd om mondkapjes te kopen via zijn BV Relief Goods Alliance en stichting Hulptroepen Alliantie. In Nederland was toen een schreeuwend tekort aan persoonlijke beschermingsmiddelen. Met de verkoop van mondkapjes zou Van Lienden naar eigen zeggen geen winst te maken, maar uiteindelijk leverde de deal Van Lienden en zijn zakenpartners 28 miljoen euro op.

Iedere deal van meer dan 5 miljoen euro moest destijds door het ministerie van Volksgezondheid goedgekeurd worden, zegt topambtenaar Mark Frequin, destijds verantwoordelijk voor het LCH, tegen de NOS. Dat gebeurde ook bij de 100,8 miljoen euro bij Van Lienden. Aan de goedkeuring gingen meerdere uitgebreide discussies tussen het LCH en Van Lienden vooraf. Uiteindelijk stemde Frequin telefonisch in met de overeenkomst.

Politieke druk

De NOS sprak afgelopen week met Mark Frequin en Rob van der Kolk, voormalig coördinator van het LCH (Landelijk Consortium Hulpmiddelen) dat de mondkapjes namens het ministerie inkocht. Beiden zeggen dat de druk vanuit de politiek en media mee woog bij het destijds sluiten van de deal met Van Lienden.

Uit het rapport van de accountants blijkt dit eveneens. Ze citeren mails tussen het ministerie en het LCH. Daarin staat dat het beter werd geacht om Van Lienden te vriend te houden. Iemand van het ministerie mailde: "It's probably better to have him inside the tent pissing out than outside the tent pissing in."

Van der Kolk zei eerder al in Met het Oog op Morgen dat de deal met Van Lienden niet nodig was geweest. Er waren op dat moment al voldoende mondkapjes ingekocht. Op aandringen van het ministerie werd de overeenkomst toch gesloten.

Politieke wens woog zwaarder

Ook de accountants constateren dit ook in hun rapport. "De politieke wens heeft daarmee geprevaleerd boven de bedrijfseconomische analyse van de noodzaak", schrijven ze. En: "voor een tweede keer 'nee' verkopen zou kunnen leiden tot politieke en maatschappelijke verontwaardiging".

De accountants schrijven dat de deal met Van Lienden onder druk van het ministerie met prioriteit en met voorrang moest worden behandeld. Dit gebeurde omdat de order "een lang voortraject had doorlopen" en "om problemen met de leveranciers, maar ook met de Chinese overheid, te voorkomen".

De forensisch accountants die onderzoek deden naar de deal hebben geen schriftelijke toestemming van het ministerie van Volksgezondheid gevonden voor de transactie met Van Lienden. Dit gebeurde dus mondeling terwijl het hier gaat om één van de grootste aankopen van mondkapjes die de Nederlandse overheid heeft gedaan tijdens de coronapandemie.

Pas begin 2021, zo'n tien maanden later, is de toestemming alsnog schriftelijk bevestigd. Het ministerie heeft in april vorig jaar wel schriftelijk een license to operate gegeven aan Van Lienden, maar de toestemming voor het overmaken van 100 miljoen euro aan voorfinanciering is in eerste instantie alleen mondeling afgegeven.

Integriteit

De forensisch accountants hebben overigens geen aanwijzingen gevonden voor integriteitsschendingen door het LCH. Het onderzoek richtte zich niet op het handelen van Van Lienden en zijn compagnons dat naar buiten is gekomen door onderzoek van De Volkskrant en Follow the Money.

Verschillende passages met details over onder meer politieke druk bij de mondkapjesdeal werden op verzoek van het ministerie uit het rapport verwijderd. De onderzoekers namen de verwijderde passages echter wel op in een bijlage.

Hierna komt een veel breder onderzoek naar de deal met Van Liendenzaak. Dat wordt uitgevoerd door Deloitte en zal het hele inkoopbeleid van het Consortium bestrijken.