Wat betekent de 'baanbrekende' uitspraak in de klimaatzaak voor Shell?

Voor het eerst wordt een bedrijf door een rechter gedwongen CO2-uitstoot te verlagen. Het is een volgens juristen "baanbrekende" uitspraak die gevolgen heeft voor Shell en mogelijk ook soortgelijke bedrijven. De verstrekkende gevolgen die de uitspraak kan hebben, namelijk nieuwe investeringen nalaten of minder verkopen, wegen volgens de rechtbank op tegen de gevaren van klimaatverandering.

Als het vonnis blijft staan, moet Shell eind 2030 de CO2-uitstoot met netto 45 procent hebben teruggebracht ten opzichte van 2019. Netto betekent in deze context dat Shell ook uitstoot mag compenseren. Zo mag het bedrijf ter compensatie heel veel bomen laten aanplanten die CO2 uit de lucht halen. Of fors investeren in het afvangen en ondergronds opslaan van CO2 bij raffinaderijen.

Hoe dan ook is het een gigantische opgave. Het concern is jaarlijks goed voor ongeveer 1,7 gigaton CO2, zei bestuurder Maarten Wesselaar in Buitenhof. Dat is drie procent van het wereldwijde totaal. Het gaat om uitstoot van Shell zelf, toeleveranciers en klanten.

Methaanlekkages tot groene stroom

Een manier om de uitstoot van broeikasgassen bij eigen installaties terug te dringen is "een drastische aanpak van methaanlekkages bij gaswinning", zegt onafhankelijk energie-analist van den Beukel in Nieuws en Co op NPO radio 1. "Verder kan Shell de olieproductie verminderen, wat het bedrijf al van plan is, en meer groene stroom gebruiken voor de productie van zware olie."

Toch zal een dergelijk pakket aan maatregelen maar een klein deel van de oplossing zijn, zegt van den Beukel. "De grootste uitdaging is de uitstoot van de producten van Shell verminderen." Klanten van Shell zijn goed voor zo'n 90 procent van de uitstoot die aan het bedrijf wordt toegeschreven.

In tegenstelling tot het terugbrengen van de CO2-uitstoot bij het eigen productieproces legt de rechter voor de uitstoot van klanten geen keiharde verplichting, maar een zogenoemde zwaarwegende inspanningsverplichting op. "Daar ben ik het meest benieuwd naar: wat houdt dat in", zegt de analist. "De uitstoot van de consumenten van je producten terugbrengen is veel moeilijker."

'Allerlei vragen'

De uitspraak roept "allerlei vragen op", zegt Shell-bestuurslid Harry Brekelmans. "Stel dat een ondernemer met een zware vrachtwagen naar ons toekomt en die wil diesel kopen", noemt hij als voorbeeld. "Moeten wij dan nu volgens het vonnis zeggen, dat verkopen wij niet meer aan u, maar u kunt wel waterstof krijgen"? Dit leidt er volgens Brekelmans toe dat de ondernemer naar een concurrent gaat, waarmee de vraag verschuift en niet verandert.

"Als de rechtbank vindt dat dan ook de concurrent moet stoppen", vervolgt Brekelmans, "dan zegt de ondernemer waarschijnlijk maar ik heb geen waterstofvrachtwagen. Shell is daarom al bezig om met klanten samen te kijken hoe ze op schonere brandstoffen kunnen overstappen", zegt Brekelmans. "Dat is alleen een langdurig proces."

Brekelmans noemt het vonnis van de rechter teleurstellend:

Al met al ziet Shell dat de rechter dezelfde kant opgaat als het concern zelf op langere termijn wil. "Het gaat om een versnelling. Waar we naar moeten zoeken is nog meer middelen om verder te kunnen te versnellen."

Dat komt onder andere neer op meer laadpunten voor auto's, waterstof, duurzame energiebronnen en biobrandstoffen, schrijft Shell in een persbericht. "We willen de vraag naar deze producten vergroten en onze nieuwe energiebedrijven nog sneller opschalen."

De vraag is dan natuurlijk ook of tanken aan de pomp duurder wordt door de uitspraak. Donald Pols, directeur van Milieudefensie, verwacht van niet: "De 20 miljard die Shell nu nog investeert in fossiele energie, moet nu naar klimaatoplossingen gaan. Dat betekent dat die oplossingen toegankelijker en goedkoper gaat worden", zegt hij in Nieuwsuur. Shell heeft nu bijvoorbeeld ongeveer 200 snelladers bij tankstations en de planning was om er voor het einde van dit jaar 250 te realiseren. "Dat zou eerder een verdubbeling moeten worden", aldus Pols.

'Komt meer aan'

Juristen vermoeden dat het een kwestie van tijd is voordat er vergelijkbare procedures tegen andere bedrijven worden gestart. Voor een daadwerkelijke impact op klimaatverandering zal dat ook nodig zijn, zegt hoogleraar energie-economie Machiel Mulder van de Rijksuniversiteit Groningen. "Shell is groot, maar alsnog maar twee procent van de oliemarkt. Er zijn honderden bedrijven actief."

In ieder geval tot die tijd is de uitspraak voor de concurrentiepositie van Shell "niet zo best", zegt onafhankelijk energie-analist Jilles van den Beukel. "Andere bedrijven hebben er vooralsnog niet mee te maken."

Shell zegt te verwachten in beroep te gaan tegen de uitspraak, maar moet van de rechter ook in dat geval meteen aan de slag.