Wereldwijd steeds meer rechtszaken over het klimaat
Steeds meer mensen en organisaties stappen naar de rechter om een strengere klimaataanpak te eisen. Wereldwijd zijn er ongeveer 1800 tot 2000 rechtszaken. Het vaakst worden regeringen aangeklaagd. Dat ook bedrijven voor de rechter worden gedaagd, komt relatief weinig voor. Morgen doet de Haagse rechtbank uitspraak in een klimaatzaak die Milieudefensie aanspande tegen Shell.
Bij deze en veel andere klimaatzaken wordt vaak verwezen naar de Urgenda-rechtszaak, die in 2015 begon en uiteindelijk eindigde bij de Hoge Raad. "In 2015 sprak men al van een 'explosie' van klimaatzaken", zegt Laura Burgers, universitair docent van de Universiteit van Amsterdam. "Maar ook daarna heeft die ontwikkeling zich verder doorgezet."
Er zijn verschillende universiteiten die het aantal klimaatzaken bijhouden, zoals het Grantham Institute van de London School of Economics en het Amerikaanse Sabin Centre van de New Yorkse Columbia University. Burgers promoveerde eind vorig jaar op een onderzoek naar klimaatrechtszaken.
Mensenrechten
Lang niet alle rechtszaken worden gewonnen, vertelt ze. Maar de zaken die een beroep doen op mensenrechten, zijn wel in toenemende mate succesvol, blijkt uit haar onderzoek. Mensenrechten zijn er volgens Burgers bij uitstek voor bedoeld om aangehaald te worden tegen overheden.
"Dat is een heel sterk instrument als je naar de rechter gaat. Want rechters zullen niet zo snel zeggen: een overheid moet dit of dat doen. Maar als een mensenrecht in het geding is, kunnen ze dat wel."
Mensenrechten kunnen worden geschonden door niet genoeg te doen tegen klimaatverandering, is dan de gedachte. "Want we weten dat bij iedere hittegolf oude mensen doodgaan, ook in Nederland. En we weten ook dat door zeespiegelstijging delen van Nederland op termijn het risico lopen te zullen overstromen. Dus dat dat impact heeft op je recht op leven of je familieleven, is best wel logisch", zegt Burgers.
Toekomstige generaties
Ook bij een recente rechtszaak in Duitsland speelden mensenrechten een rol. En ook de rechten van toekomstige generaties. Deze zaak was aangespannen door de actiegroep Fridays for Future. In de uitspraak werd erop gewezen dat in Duitsland de lasten te veel werden doorgeschoven naar latere generaties. Omdat die dan later meer actie moeten ondernemen, worden zij in hun grondrechten beperkt, redeneerde het Duitse hof.
Een week later werd duidelijk dat de Duitse regering in reactie op die uitspraak de Duitse klimaatwet aanscherpt. Luisa Neubauer van Fridays for Future zegt terugkijkend op de rechtszaak dat ze vooral veel inspiratie heeft gehaald uit de Nederlandse Urgendazaak. Ze is verheugd dat de rechter is meegegaan in het besef dat ook nieuwe generaties rechten hebben.
"We hebben een grondrecht om beschermd te worden tegen klimaatverandering. Dat geldt in het bijzonder voor jonge generaties. En dat grondrecht wordt door het hof zo uitgelegd dat klimaatverandering onze toekomst en veiligheid bedreigt."
Verschil met Shell
Wat betreft de rechtszaak tegen Shell, zijn er overeenkomsten maar ook belangrijke verschillen met de Urgenda-zaak. De overeenkomst is, zeggen juristen, dat zowel overheden als dit soort grote bedrijven grote invloed hebben op de wereldwijde uitstoot. Maar het verschil is dat de internationale klimaatafspraken gemaakt zijn door regeringen, en niet door bedrijven. En dus is de vraag of die daar wel aan gehouden kunnen worden.
Ook is onzeker of mensenrechten ook van toepassing zijn op een bedrijf als Shell. "Mensenrechten zijn eigenlijk geformuleerd in het recht als verplichting voor staten", zegt Burgers. "Een controversieel punt is of je die ook kunt zien als verplichtingen voor bedrijven. Ik ben heel benieuwd wat de rechtbank daar morgen over gaat zeggen."
Er is volgens Milieudefensie veel internationale belangstelling voor de uitspraak van morgen. Dat komt vooral omdat de uitspraak een zogenoemde precedentwerking kan hebben. Bij een winst voor Milieudefensie lopen andere oliebedrijven of andersoortige bedrijven met een hoge CO2-uitstoot het risico om eveneens aangeklaagd te worden.
Shell intussen wijst de beschuldigingen van de hand. Het bedrijf vindt net als Milieudefensie dat er een schoner energiesysteem moet komen. Maar over de manier waarop lopen de meningen uiteen. Rechtszaken zijn in ieder geval niet de manier waarop veranderingen tot stand komen, denkt Shell. Bovendien, zo stelt het bedrijf op de eigen website: "Klimaatverandering tegengaan is een veel te grote opgave voor één land of één continent, laat staan voor één bedrijf. De energietransitie is een uitdaging voor de hele wereld."
