Slachtoffers op vrijwel lege Dam herdacht, in heel Nederland twee minuten stilte

In heel Nederland zijn de slachtoffers herdacht die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen bij oorlogen en vredesmissies, in het koninkrijk der Nederlanden en waar dan ook ter wereld. Bij de Nationale Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam legden koning Willem-Alexander en koningin Máxima een krans, waarna het om 20.00 uur in het hele land twee minuten stil was.

Komiek en presentator André van Duin stond op de Dam stil bij verdraagzaamheid en vrijheid. Schrijfster Roxane van Iperen sprak eerder in de Nieuwe Kerk over het 'niet-weten' van de bevolking. Ze richtte zich op het ongehoorde oorlogsleed.

Vanwege de coronapandemie was er net als vorig jaar bijna niemand welkom om de herdenking fysiek op de Dam te volgen. Wel mocht, in tegenstelling tot vorig jaar, een kleine groep genodigden de plechtigheden bijwonen. Naast de kransleggers, sprekers en muzikanten waren dat vertegenwoordigers van organisaties van verschillende groepen oorlogsgetroffenen en nabestaanden.

Voor diverse groepen werden kransen gelegd bij het Nationaal Monument op de Dam. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima legden die eerste krans, namens de gehele Nederlandse bevolking. Daarna werden meer kransen gelegd, namens de eerste generatie oorlogsgetroffenen en de autoriteiten.

Ook op veel andere plaatsen in Nederland was het om 20.00 uur twee minuten stil, maar dat gebeurde door de coronacrisis vooral thuis. Ook op de Waalsdorpervlakte bij Wassenaar was een heel sobere ceremonie. Op onder het Militair Ereveld Grebberg in Rhenen was een sobere herdenking, waar ook geen publiek bij mocht zijn. Wel waren prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven daar aanwezig.

'Dat wil je niet weten, jongen'

Het programma bestond uit verschillende toespraken en voordrachten. Komiek en presentator André van Duin haalde in zijn toespraak zijn vader aan. Die werd ook opgepakt en per trein naar Duitsland gedeporteerd. "Wat hij daar precies heeft gedaan en welke ontberingen hij moest doorstaan, daar heeft hij nooit iets over verteld", zei Van Duin. "Als ik er wel eens naar vroeg zei hij altijd: dat wil je niet weten, jongen. Hij had het overleefd, maar je moest niet vragen hoe."

Van Duin zei dat hij, ook al woont 'ie al ruim 30 jaar in Amsterdam, nog nooit naar de Dodenherdenking op de Dam is geweest. In plaats daarvan gaat hij altijd naar het Homomonument, op de Westermarkt.

"Ook daar zijn vanavond, net als hier, om acht uur de vele doden herdacht. Drie grote roze driehoeken op de grond, vormen het symbool van discriminatie en vernedering", zei hij. "Het feit dat wij in Nederland sinds 1987, als eerste in de wereld, zo'n monument hebben, tekent onze vrijheid. De vrijheid dat iedereen hier zichzelf mag zijn. Zonder dat iemand anders daar wat van zegt."

Voorafgaand aan de herdenking op de Dam sprak schrijfster Roxane van Iperen de 4 mei-lezing uit in de Nieuwe Kerk in de hoofdstad. Zij zei dat er na de oorlog een "opbeurend zelfbeeld ontstond op basis van niet-weten".

Niet-weten

"Niet-weten hoe woorden tot een geoliede vernietigingsmachine leidden, waarin velen onmisbare raderen waren", zei ze. "Niet-weten van de trauma's van de vogelvrijverklaarden, wier stemmen merendeels en letterlijk in rook opgingen. Niet-weten als bron van misplaatste weemoed over vervolgen tijden, waaruit ook hedendaagse politici nog gretig tappen."

"De joelende aanhangers, de zwijgende omstanders, de zes miljoen vermoorde slachtoffers. Het blijven ongrijpbare abstracties, tot we ze in duizend stukjes breken", zei ze later. Van Iperen benoemde drie mensen: een voormalig verkoper in een modezaak, die een Jodenjager werd. Een katholieke man die tientallen joodse leeftijdsgenoten zag, angstig, op de knieën, en naar huis liep. En een Sintimeisje, 10 jaar oud, die naar Auschwitz werd gedeporteerd, en vergast.

Bekijk hier de volledige toespraak van Roxane van Iperen:

"Een kenmerk van ongelijkwaardigheid is dat leden van de inferieur geachte groep altijd een taakje hebben; ze moeten hun bestaansrecht bewijzen om gehoord te worden. De geslaagde migrant. De geïntegreerde Roma. De ingetogen homo. Maar de Nederlandse joden wáren geassimileerd, spraken dezelfde taal als hun buren, met wie zij eeuwen zij aan zij hadden geleefd. Niettemin werd driekwart van hen vermoord het hoogste aantal van West-Europa", zei de schrijfster.

Ze haalde de actualiteit aan. "Minderheden die hun waarde moeten aantonen: nog zo'n groef die blijft terugkeren, op dit moment in het debat rond het coronavirus. Wat je ook vindt van de aanpak, je kon niet om de discussie over selectie heen, of 'triage'. Beschaafde taal is altijd de eerste getuige van onheil."

"Morgen vieren we de vrijheid", sloot de schrijfster af. "Vandaag mag het gisten tot het pijn doet."