Hoorzittingen werden stevige beproeving, partijen verdeeld over toekomst

De Tweede Kamer is verdeeld over de toekomst van de hoorzittingen van beoogd bewindslieden. Partijen die voor invoering stemden, zijn blij met de resultaten. Partijen die tegen stemden, zijn nog altijd kritisch.

"De hoorzittingen gaven toch een interessante sneak preview", zegt NSC-Kamerlid Wytske Postma. Esmah Lahlah (Groenlinks-PvdA) vindt het positief dat Nederlanders, sneller dan vroeger, konden zien wie er aan de knoppen komen.

De verhoren, die gisteren eindigden, stelden de nieuwe ministersploeg behoorlijk op de proef. Vooral over samenwerking met PVV'ers die in verleden omstreden uitspraken deden. Lahlah: "We konden zien hoe er halfslachtig afstand werd genomen van de racistische complottheorie omvolking."

SP, CDA, ChristenUnie en SGP deden niet mee aan de hoorzittingen. CDA-fractievoorzitter Henri Bontenbal zegt daarvan "geen spijt" te hebben. Hij vindt dat ministers en staatssecretarissen pas beoordeeld mogen worden zodra ze aan het werk zijn, zoals het staatsrecht voorschrijft. Andere critici vreesden dat de hoorzittingen, die deze formatie voor het eerst werden georganiseerd, zouden uitdraaien op een weinig inhoudelijk spektakel.

Hoe de PVV erop terugkijkt is onduidelijk. Die partij stemde vóór invoering van de hoorzittingen waardoor er toen een meerderheid voor was. De VVD stemde tegen, en laat weten niet van mening te zijn veranderd. "Maar er zal nog een evaluatie komen", zegt Kamerlid Ingrid Michon.

'Kritische vragen niet nodig'

De verhoren begonnen vorige week wat tam. Het publiek kreeg een reeks hobby's en interesses te horen van de kandidaat-ministers en -staatssecretarissen, waaronder drones en ajourbreien. BBB-Kamerlid Henk Vermeer zei voor aanvang geen kritische vragen voorbereid te hebben. "Dat is niet nodig, die hebben we al gesteld aan de voorkant."

Maar al snel kreeg Vermeers partijgenoot Keijzer, beoogd minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, wel degelijk kritische vragen voor de voeten geworpen. Kamerleden vroegen naar een bezwaarprocedure van Keijzer tegen de bouw van een woonzorgcomplex voor haar huis in Edam. Ze had het bezwaar gemaakt op basis van stikstofregels die haar partij juist wil versoepelen. Tijdens de hoorzitting deed ze de zaak af als "privékwestie".

Het werd een terugkerend patroon in de dagen erna: Kamerleden wilden dat kandidaten afstand namen van gebeurtenissen of uitspraken uit hun verleden, wat zij vervolgens weigerden. De beoogd bewindslieden noemden de kwesties een privéaangelegenheid of zeiden dat ze niet beoordeeld moeten worden op uitspraken die ze deden in een andere functie.

Vrijdag en maandag bereikte de verontwaardiging van de vragenstellers daarover een hoogtepunt. De oppositie bleef beoogd PVV-minister Reinette Klever bevragen over 'omvolking', een theorie die wordt gezien als racistisch. Aanhangers ervan betogen dat immigranten en mensen met een kleur de "witte" westerse cultuur verdringen.

Veiligheidsdienst AIVD noemt het een "feitelijke onjuiste complottheorie", maar Klever, die als bestuurder van omroep Ongehoord Nederland ooit verantwoordelijk was voor een tv-uitzending over 'omvolking', wilde er geen afstand van nemen. Ze noemde de theorie een "feitelijke omschrijving van een demografische ontwikkeling".

We maakten in 2022 deze video over de omstreden omvolkingstheorie:

Dat was ongemakkelijk voor beoogd NSC-minister Casper Veldkamp (Buitenlandse Zaken), die tegelijk werd gehoord met Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp). Ze zullen het samen moeten uithouden op één ministerie. Veldkamp nam afstand van de term omvolking, maar niet van zijn nieuwe collega.

Een Kamerlid van GroenLinks-PvdA herinnerde hen aan de anti-islamstandpunten van de PVV: hoe gaan ze samenwerken met buitenlandse collega-ministers, terwijl de PVV "Arabische landen bestempelt als achterlijke islamitische zandbaklanden?"

'Nazi-connotatie'

Zorgen over PVV-gedachtegoed zijn er niet alleen bij de oppositie. Twee weken geleden zei VVD-leider Dilan Yesilgöz moeite te hebben met de keuze voor Marjolein Faber als beoogd PVV-minister van Asiel en Migratie. Faber staat bekend als hardliner op asiel-gebied en sprak in de Eerste Kamer ook over 'omvolking'. "Dit soort uitspraken en theorieën staat heel ver van mij af", zei beoogd VVD-minister Sophie Hermans maandag.

Zelf erkende Faber dat ze als Senator "misschien wel te fel" was. Ze nam afstand van de term die, zo erkende ze, "een verschrikkelijke connotatie naar het nazisme" heeft. "Mijn partij heeft helemaal niets met al die rare complottheorieën."

Kamerleden, ook van coalitiepartij NSC, hadden moeite haar te geloven. Maar Faber vond het niet gek dat ze als kandidaat-minister iets anders vindt dan eerder. "Dat is gewoon politiek." Woensdag noemde PVV'er Fleur Agema de uitspraken van haar partijgenoten "een vergissing".

Twee vragen domineerden uiteindelijk de hoorzittingen: hoe radicaal is het radicaal-rechtse deel van het nieuwe kabinet en hoe denken de populistische PVV en BBB samen te werken met de VVD en zeker de NSC, een partij die zowat is opgericht om de democratie en rechtstaat te bevorderen? De Kamerleden kreeg hierover wat meer duidelijkheid, maar ook genoeg aanleiding om het kabinet met argusogen te blijven volgen.

De initiatiefnemer van de hoorzittingen, Kamerlid Joost Sneller (D66), is in ieder geval tevreden. "Integriteitsissues, uitspraken uit het verleden, inhoud, persoonlijke aspecten, de kans om zelf iets te melden - alles is aan de orde gekomen."