Wanneer is een oorlog voorbij en wanneer kunnen oorlogsvluchtelingen terug? Na dertien jaar oorlog in Syrië is dit een vraag die in steeds meer Europese landen wordt gesteld. Als (delen van) Syrië veilig worden verklaard, kunnen gevluchte Syriërs worden teruggestuurd. Regeringsleiders zien dat als een welkome oplossing voor het terugdringen van het aantal migranten.
Hoe is de situatie in Syrië en wie bepaalt of vluchtelingen veilig terug kunnen?
1. Welke landen willen Syrië veilig verklaren?
Afgelopen week laaide de discussie op in Duitsland, naar aanleiding van de aanslag in Solingen. De 26-jarige vermoedelijke dader komt uit Syrië. De Duitse minister van Justitie, Marco Buschmann, zei deze week: "Ik vind dat we mensen terug kunnen sturen naar Syrië. Dat zeggen ook de rechtbanken, zoals het gerechtshof in Noordrijn-Westfalen." Hij verwijst naar een uitspraak van het gerechtshof in Münster, dat vorige maand oordeelde dat delen van Syrië veilig genoeg zijn om naar terug te keren.
Voorop in deze discussie loopt Denemarken, dat in 2021 de regio rondom de Syrische hoofdstad Damascus al als veilig gebied aanmerkte. Het was het eerste EU-land dat verblijfsvergunningen van Syrische vluchtelingen introk.
Ook andere Europese landen, waaronder Oostenrijk, Kroatië en Cyprus, zeiden deze zomer dat de situatie in Syrië opnieuw moet worden beoordeeld. En Italië heeft deze maand als eerste Europese lidstaat een permanente vertegenwoordiger naar Damascus gestuurd om de banden met president Assad aan te halen. Premier Meloni hoopt daarmee de kans te vergroten dat Assad uitgeprocedeerde asielzoekers wil terugnemen.
2. Hoe is de huidige situatie in Syrië?
De Syrische burgeroorlog heeft het land in puin gelegd. Het conflict heeft aan ruim 500.000 mensen het leven gekost en elf miljoen mensen zijn het land ontvlucht. Assads regime is, op enkele delen van het land na, overeind gebleven.
Midden-Oostendeskundige Abdou Bouzerda laat zien welke groep het waar voor het zeggen heeft in Syrië:
Ondanks dat de gevechten de laatste jaren in hevigheid zijn afgenomen, is de rust in Syrië zeker niet wedergekeerd, zegt Midden-Oostendeskundige Abdou Bouzerda. "Op het eerste gezicht lijkt het stabieler. De dagen dat er duizenden doden per dag vielen liggen achter ons. Maar er wordt nog steeds gevochten."
Volgens Bouzerda kun je geen enkele regio in Syrië echt veilig noemen. "Van alle gebieden weten we dat er buitengerechtelijke executies plaatsvinden, ontvoeringen, afpersingen en meer van dat soort voorbeelden. Ook in Damascus."
In februari publiceerde de Verenigde Naties een rapport waarin staat dat veel Syriërs die terugkeren te maken krijgen met grove mensenrechtenschendingen. Het gaat daarbij om willekeurige detentie, marteling, mishandeling, ontvoering en seksueel geweld, gepleegd door alle groeperingen die in Syrië de touwtjes in handen hebben. Het Asielagentschap van de Europese Unie kwam in april tot eenzelfde conclusie.
Beide rapporten stippen bovendien aan dat de situatie in Syrië voor vrouwen en meisjes alleen maar is verslechterd in de afgelopen jaren.
3. Kunnen Europese landen Syriërs zomaar terugsturen?
Ruud Koopmans, hoogleraar sociologie aan de Humboldt Universiteit Berlijn en auteur van een kritisch boek op het Europees vluchtelingenbeleid, legt uit dat het vluchtelingenrecht niet per definitie recht geeft op permanente vestiging. "Het geeft recht op bescherming. En op het moment dat de beschermingsgronden wegvallen, bijvoorbeeld omdat er in het land van herkomst geen oorlogsgevaar meer is, staat het het opnameland vrij om die status te beëindigen. Of we dat ook wíllen doen, is een politieke beslissing."
Gastlanden mogen ook zelf beoordelen of ze een land, of delen daarvan, veilig (genoeg) vinden om vluchtelingen terug te sturen, zegt Koopmans. "Als je naar de lijstjes van veilige landen kijkt die EU-lidstaten hanteren, zie je dat die sterk uiteenlopen. Welke landen veilig zijn en op welke gronden dat wordt besloten, is een nationale bevoegdheid."
Om mensen daadwerkelijk te kunnen terugsturen, moeten er volgens Koopmans wel afspraken worden gemaakt met de Syrische regering. "Of die wil meewerken, valt natuurlijk nog te bezien."
4. Wat wil Nederland?
Ook in Nederland speelt de discussie. Op X zei PVV-leider Geert Wilders deze week: "Ik zou voorstellen dat Nederland Syrië nu ook deels veilig verklaart en Syriërs in beginsel geen verblijfsvergunning meer geeft. En Syriërs die al in Nederland zijn en nog geen permanente verblijfsvergunning hebben teruggestuurd."
