De opstand in Iran bereikt een nieuwe fase nu de regering twee demonstranten publiekelijk heeft geëxecuteerd. Het land laat zijn tanden zien aan betogers die met de gedachte spelen de straat op te gaan. Waar eindigt dit bloedvergieten, en wat kan het Westen doen? Niet té veel, zo klinkt de waarschuwing. Want bij meer sancties dreigt Iran (nog meer) geïsoleerd te worden van de buitenwereld en een tweede Noord-Korea te worden.
Een publiekelijke executie midden in de stad. Een jonge man die aan een strop bungelt ten overstaan van honderden toeschouwers. Nederlanders kijken er met afschuw naar, maar Iraniër Fouad Izadi vindt het niet zo vreemd. Hij werkt als professor op de universiteit in Teheran, is aanhanger van het regime en legt aan Nieuwsuur uit waarom dit in zijn ogen logisch is.
"In Iran staat op moord de doodstraf. Tenzij familie van het slachtoffer vindt dat de dader in leven mag blijven." Dat één van de geëxecuteerde demonstranten alleen agenten zou hebben verwond met een mes, zonder dodelijke afloop dus, is volgens Izadi als volgt te verklaren: "Hij is vervolgd voor terrorisme. Er zijn Iraniërs die betwisten of dat de doodstraf verdient, maar voor nu heeft de rechter geoordeeld van wel."
Ik denk dat niemand een slapeloze nacht heeft van de sancties.
Volgens historicus en Iran-kenner Peyman Jafari, hebben de executies twee doelen. Laten zien dat het regime durft op te treden tegen 'vijanden van de staat' en demonstranten afschrikken. Dat laatste lukt, denkt Jafari, op de korte termijn. "De demonstraties zijn nu wat minder geworden." Maar op de langere termijn werkt overheidsagressie volgens hem alleen maar averechts. "Het maakt de bevolking steeds meer duidelijk dat er onder het huidige bewind geen toekomst meer is."
Volgens Jafari, wiens ouders vanuit Iran naar Nederland vluchtten, wil zijn geboorteland laten zien dat de internationale druk hen niets doet. "Maar dat is deels retoriek. De sancties hebben effect op de economie van Iran. Anders hadden we nog veel meer executies gezien."
Het Westen legt vooral economische sancties op. Zo worden tegoeden van individuele Iraniërs in de EU bevroren. Ook mogen zij niet meer naar de EU reizen.
Professor Izadi doet lacherig over die sancties. "Ik denk dat niemand er een slapeloze nacht van heeft", vertelt hij vanuit Teheran. "We hebben al sinds de jaren 70 en 80 te maken met sancties vanwege ons nucleaire programma. En we gedijen er prima onder. Als we westerse regeringen over mensenrechten horen, moeten we lachen. Dat kunnen ze niet serieus menen, want de sancties die ze opleggen raken vooral de lagere klassen."
Gisteren werd bekend dat Iran de 23-jarige Majidreza Rahnavard heeft opgehangen. Hij zou tijdens protesten twee leden van de oproerpolitie hebben doodgestoken:
Historicus Jafari is groot voorstander van maatregelen die individuen raken. Zo vindt hij het een goed idee de rechters aan te pakken die demonstranten ter dood hebben veroordeeld. Maar, zo waarschuwt hij, je kunt ook te ver gaan met sancties: "Het kan ertoe leiden dat Iran volledig wordt geïsoleerd. Als ambassades worden gesloten, journalisten het land uit worden gezet en we zicht op Iran verliezen, dan kan je massa-arrestaties verwachten. Martelingen en executies zonder toezicht van buitenaf. Je krijgt dan echt de Noord-Koreanisering van Iran."
Hoe groot is de demonstrerende groep?
Westerse media 'demoniseren' Iran en maken de protesten veel te groot, zegt Izadi. "Er is geen revolutie gaande. De rellen worden uitgevoerd door een heel, heel, heel kleine minderheid. Er zijn hooguit 100.000 mensen op de been. In Iran wonen zo'n 85 miljoen mensen."
Of dat eerste cijfer klopt is niet duidelijk. Maar historicus Jafari beaamt dat de protesterende massa waarschijnlijk niet groot genoeg is om de regering omver te werpen. "Voor een revolutie moeten scheuren ontstaan in de politieke elites. Maar de elite in Iran is de laatste jaren alleen maar hechter geworden, omdat hervormingsgezinden uit de macht zijn gezet. De elite wordt door de demonstraties vooralsnog alleen maar meer naar elkaar toegedrukt."
Nog meer executies dreigen
Blijft het voorlopig bij twee executies? Amnesty International vreest van niet. Voor zeker achttien demonstranten dreigt de doodstraf, zegt de mensenrechtenorganisatie. Bovendien zouden duizenden anderen zijn gearresteerd en aangeklaagd.
De executies dienen volgens Izadi een duidelijk doel: het volk veilig houden. "Als de publieke veiligheid geweld wordt aangedaan, is dit de regel die we hebben." Die regel geldt ook voor profvoetballers zoals Amir Nasr-Azadani. Vandaag werd bekend dat hij is opgepakt vanwege betrokkenheid bij protesten en de dood van revolutionaire milities. Als de rechter dat verhaal gelooft, wacht Nasr-Azadani hetzelfde lot als de twee andere demonstranten, voorspelt Izadi. "Voetballer zijn betekent niet dat je immuun bent voor berechting."
Onder de terdoodveroordeelden zouden ook enkele 17-jarigen zijn. "In het algemeen probeert ons rechtssysteem te vermijden dat mensen onder de 18 geëxecuteerd worden", zegt Izadi. "Als een minderjarige de doodstraf krijgt, wordt die pas uitgevoerd als hij 18 is. Maar ook hier geldt weer: het is aan de rechter om te bepalen wat voor type straf die persoon krijgt."
Hoewel veel mensen niet geloven in de levensvatbaarheid van het huidige regime, geloven nog te weinig mensen in de levensvatbaarheid van een revolutie.
Ook Jafari vreest dat het niet bij twee executies blijft. Maar massa-executies zoals in 1988, toen duizenden critici van de regering zonder noemenswaardig rechtsproces werden gedood, verwacht hij niet. "Dat was een andere tijd. De bevolking van nu is anders, veel mondiger en zelfbewuster."
Toch is een revolutie volgens hem nog ver weg. "De verandering moet van onder komen en onontkoombaar zijn, willen er echt scheuren komen. En hoewel veel mensen niet meer geloven in de levensvatbaarheid van het huidige regime, geloven er nog te weinig mensen in de levensvatbaarheid van een revolutie."
