Kandidaat-lidmaatschap EU is een oefening in geduld

De Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de Europese Unie, adviseert zoals verwacht om Oekraïne kandidaat-lid van de EU te maken. De Commissie legt de bal nu bij de Europese regeringsleiders; zij spreken zich volgende week uit over de kandidatuur.

De Commissie zegt in het voorstel dat Oekraïne nog wel stappen moet zetten voor er ook echt onderhandeld gaat worden over toetreding. Onder meer op het gebied van de rechtsstaat en anti-corruptie moet er volgens Brussel nog veel gebeuren.

Nederland lag lang dwars, vooral vanwege de aangetoonde corruptie in Oekraïne, maar minister Wopke Hoekstra klonk de laatste tijd milder. Hoekstra belooft een open blik. "Het is aan de Europese Commissie om met een verstandig oordeel te komen. Dan moet je wel de bereidheid hebben om daar als Nederland ook open naar te kijken", zei hij in Nieuwsuur.

Het bieden van een kandidaat-status in deze tijd van oorlog, is een geopolitiek signaal, zegt Wouter Zweers, expert bij Instituut Clingendael over EU-uitbreidingsbeleid. "Een boodschap aan Rusland: wij accepteren het niet dat je door een militaire invasie probeert de toekomst van een onafhankelijk land te bepalen." Ook verwacht hij dat Oekraïne met een kandidaat-lidmaatschap sterker zal staan in onderhandelingen als de oorlog richting het einde komt.

Naast Nederland zetten meer landen die eerder tegen waren de deur naar de wachtkamer voor Oekraïne op een kier. Zo steunt nu ook Duitsland de aanvraag. "Het land is deel van de Europese familie", zei bondskanselier Olaf Scholz donderdag bij zijn bezoek aan Kiev. Verder lieten de Franse president Emmanuel Macron, de Italiaanse premier Mario Draghi en de Roemeense president Klaus Iohannis president Volodymyr Zelensky persoonlijk weten voorstander te zijn van het kandidaat-lidmaatschap.

Jaren aan onderhandelingen

Maar zelfs als Oekraïne in de wachtkamer wordt toegelaten, gaat het sowieso jaren aan onderhandelingen vergen voordat het land echt lid zal kunnen worden.

Momenteel wachten vijf landen al lange tijd op het lidmaatschap: Turkije sinds 1999, Noord-Macedonië sinds 2005, Montenegro sinds 2010, Servië sinds 2012 en Albanië sinds 2014. "Als je een land kandidaat maakt, dan is dat een politiek besluit. Er zijn geen harde juridische eisen", zegt Zweers. "In de praktijk wordt wel vooruitgekeken en dus is er een zekere erkenning. Het kandidaat-lidmaatschap is een politieke en technische analyse dat het land klaar is om de wachtkamer in te gaan."

Kosten en baten

Hoe kan het dat landen dan zo lang moeten wachten? Zweers: "Soms is EU te positief bij landen die niet hervormen, of te negatief bij landen die wel hervormen. En dan wordt de wil om verder te hervormen ondermijnd, dus stagneert het proces."

Nederland is volgens de expert vooral geneigd te kijken naar de kosten en de baten. "Binnen de EU denken we vaak in dat soort termen, en is er minder gevoel dat er sprake is van een Europees project, waar we enorme politieke betekenis aan geven. Uiteindelijk is het voor iedereen een kosten-batenanalyse, maar sommige Oost-Europese lidstaten ervaren de dreiging van Rusland zo sterk, die zien het ook als een morele plicht om Oekraïne te helpen."

Hij denkt dat het verstandig is dat de EU de aspiraties van de regering en de bevolking in Oekraïne ondersteunt. "Door openlijk perspectief te bieden en te belonen als er hervormingen zijn. Het toetredingsproces biedt de EU ook kansen om hervormingen aan te jagen."