Met verder oplopende personeelstekorten in de zorg, is de hoop nu gevestigd op innovatie: technologie en robots kunnen in potentie meer dan 100.000 werknemers gaan vervangen, zo stond onlangs in een onderzoek.
Ook bij de Rotterdamse zorginstelling Profila hebben ze last van hoge werkdruk en personeelstekort. Maar het werk wordt een beetje verlicht door sociale robot Sara. Bewoner Adri is erg op de robot gesteld. Vooral de filmpjes over stoomtreinen kan hij niet vaak genoeg zien. "Treinen én gymnastiek" zegt hij enthousiast.
Naast filmpjes en liedjes afspelen is heeft de robot ook een gymnastiekprogramma, waarmee ze bewoners helpt te bewegen. En met met behulp van sensoren kan de robot bijspringen in de nachtdienst. "De bedsensor zegt tegen Sara dat iemand onrustig is en dan zegt ze: Hee, het is nog nacht, het is pas 2 uur. Ga maar weer slapen. Daardoor krijgt de nachtdienstmedewerker iets meer tijd om naar een cliënt te gaan", vertelt Maartje Claassen van Sara Robotics.
Overschat
De verwachtingen rond robots in zorgland zijn daarom hooggespannen. Een onderzoek in opdracht van de tech-sector, belooft dat techniek en robots de komende jaren 110.000 zorgmedewerkers kunnen uitsparen. Ook de minister voor Langdurige Zorg, Conny Helder, is hoopvol.
Maar hoogleraar in 'Haptic Human-Robot Interaction' aan de TU Delft, David Abbink, tempert de verwachtingen. "Het idee dat robots een snelle oplossing kunnen zijn voor de personeelstekorten wordt overschat. Het is een complexe uitdaging." In het onderzoek wordt volgens Abbink te snel voorbijgegaan aan de effecten van robots en andere technologische ontwikkelingen op de werkvloer.
Toch wordt robot Sara door de sector gepresenteerd als een veelbelovend concept, al zijn er slechts 26 van in bedrijf in heel Nederland. Dat er nog niet meer Sara's rondrijden, heeft meerdere redenen. "Het is nogal wat om een robot in het werk mee te nemen. En dan het geld. We moeten aan kunnen tonen dat we toegevoegde waarde bieden. Best een complex proces", zegt Claassen.
Effect op werknemers
Op termijn moet zorgrobot Rose praktische hulp gaan bieden en zelfs als verzorgende aan de slag. Die interactie met de complexe zorgomgeving is moeilijk te programmeren. Het is de bedoeling dat Rose straks zelf een kopje koffie kan halen of lunch kan bereiden.
Hoogleraar Abbink erkent dat er wel al succesjes zijn geboekt, vooral op het gebied van 'sociale robots' zoals Sara. Maar hij ziet ook dat de inzet van robots niet altijd positief uitpakt. "Soms kan een robot best een deel van het werk overnemen, maar kan het toch een onbedoelde negatieve invloed op werknemers hebben."
Dat effect op werknemers duidt hij met een bekend voorbeeld uit de maakindustrie. "Daar moesten werknemers een groot stuk heen en weer lopen om de benodigde onderdelen te pakken voor hun werk. Dat kostte veel tijd. Er werd een robotkarretje ontwikkeld dat het werk van ze overnam. Ideaal, zou je zeggen. Maar wat bleek: de werknemers verloren werkplezier. Tijdens de wandelingetjes vonden sociale contacten plaats en ontstonden ideeën. Een op papier efficiënte robot bleek dodelijk voor de creativiteit en innovatie."
Als robots straks van alles kunnen, moeten we dat dan wel willen? Dit distopische filmpje werd jaren geleden gemaakt uit protest tegen de afbraak van de ouderenzorg.
Een wasrobot voor ouderen is helemaal niet zo'n gek idee, zegt Margo van Kemenade. Zij promoveerde op de ethische bezwaren tegen zorgrobots. Zij vindt het geen schrikbeeld. "Zorgverleners zeggen: dat gaan we niet doen, want mensen zijn kwetsbaar en oud. Daar moet een mens bij. Maar ouderen moeten toch worden gewassen."
Abbink pleit voor een andere denkrichting. "Het idee van het vervangen van werknemers loslaten en werken aan robots die echt ondersteunend werken. De zeggenschap ligt bij de mens en de robot past zich aan en leert mee."
Bekijk hier een voorbeeld van de automatische aanpassing: de man bepaalt het tempo en de bewegingen, maar de robot levert de kracht. Het vult elkaar aan. Als de man beter wordt in zijn werk en zich ontwikkelt, dan doet de robot mee.
