"Vrijwel alle vrouwen en meisjes wilden vluchten. De vrouwen die achterbleven gingen 's nachts de bossen in om daar te slapen, met elkaar in een groep. We hebben talloze mensen gesproken die vertelden over Russische soldaten die huis aan huis gingen kijken of ze vrouwen en meisjes konden vinden."
Het is slechts één van de vele verhalen die Katrien Coppens de afgelopen dagen in Oekraïne heeft gehoord. Ze is directeur van de Mukwege Foundation, een mensenrechtenorganisatie die zich richt op slachtoffers van seksueel geweld in oorlogs- en conflictsituaties. Gisteravond kwam Coppens terug uit Oekraïne, waar zij sprak met slachtoffers, hulpverleners, ngo's en Oekraïense ambtenaren.
Maatschappij ontwrichten
"Verkrachting is een heel goedkope en effectieve manier om een gemeenschap totaal te ontwrichten", zegt Coppens. "Als een vrouw verkracht wordt, voelt haar man zich schuldig, kinderen zijn geschokt. Seksueel geweld leidt tot schaamte, het slaat naar binnen, dus ook op de heel lange termijn werkt het heel naar."
Officiële cijfers over verkrachting in Oekraïne door Russische soldaten zijn er nog niet, en ook wat betreft anekdotisch bewijs vermoedt Coppens dat we slechts van het topje van de ijsberg weten.
"De verhalen die we horen zijn uit gebieden waar Russen weer vertrokken zijn. Veel soldaten hebben gezegd: als je dit vertelt, weet dan: we komen terug. Veel vrouwen denken toch: ik leef nog, ik hou mijn mond en ik ga door met mijn leven."
Toen Rusland in 2014 de Donbas binnenviel waren er ook al verhalen van verkrachtingen door Russische soldaten. Iryna Dovhan was een van de slachtoffers. Waarschuwing: de beschreven handelingen in deze video kunnen als heftig worden ervaren.
Toch is het erg belangrijk dat vrouwen hun verklaringen afleggen, zegt Anne-Marie de Brouwer, onderzoeker conflictgerelateerd seksueel geweld bij IMPACT. Om achter de motieven en bewijzen te komen wordt ze regelmatig naar oorlogsgebieden gestuurd om trainingen te geven hoe bewijs het beste verzameld kan worden om uiteindelijk daders te kunnen veroordelen.
"Het wordt nog veel te weinig bestraft. Terwijl het op hele grote schaal plaatsvindt, over heel de wereld waar conflicten gaande zijn", zegt ze.
Hoewel verkrachting al in 1919 als oorlogsmisdaad is bestempeld, werden pas eind jaren 90 voor het eerst oorlogsmisdadigers vervolgd voor verkrachting. Dat gebeurde bij de Joegoslavië- en Rwanda-tribunalen. Later, in 2001, werd het Internationaal Strafhof opgericht, maar in twintig jaar tijd veroordeelde dat hof slechts twee oorlogsmisdadigers voor verkrachting.
Meer bewijs
"Dat zijn heel weinig zaken", zegt De Brouwer. "Maar ook in landen zelf dienen berechtingen plaats te vinden. Het Internationaal Strafhof berecht alleen maar de hooggeplaatsten. De mensen die on the ground het seksuele geweld uitvoeren, moeten ook berecht worden."
Volgens De Brouwer kan vaak wel bewezen worden dat het seksuele geweld plaats heeft gevonden, maar is het moeilijker om de verdachte te verbinden aan het seksuele geweldsmisdrijf.
Toch is ze ook hoopvol. "Er is tijdens dit conflict al veel meer naar buiten gekomen dan wat je normaal in conflicten ziet, bijvoorbeeld ook intercepties van Russische gesprekken over verkrachtingen", zegt ze. "Dat maakt wel dat er al veel meer bewijs is dan wat je normaal gesproken ziet."
