Eva de Vries
redacteur Buitenland
Eva de Vries
redacteur Buitenland
Op 9 maart was Natalya (niet haar echte naam) met haar man en zoontje van vier thuis in een dorp bij Kiev toen twee Russische soldaten haar huis binnendrongen. "Ze schoten mijn man dood, en terwijl mijn zoontje huilend toekeek werd ik verkracht. Eerst door de één, toen door de ander", vertelde ze aan de Engelse krant The Times. Ze ontsnapte en deed aangifte.
Haar zaak kwam in de openbaarheid toen de hoogste openbaar aanklager van Oekraïne twee weken later het eerste officiële onderzoek naar verkrachting door Russische troepen aankondigde.
Mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch publiceerde gisteren het verhaal van de 31-jarige Olha (niet haar echte naam). In de kelder van een school in een dorpje bij Charkov werd ze herhaaldelijk verkracht door een Russische soldaat. "Hij zei dat ik hem orale seks moest geven. De hele tijd hield hij zijn pistool bij mijn gezicht", vertelde ze.
De verhalen zijn slechts het topje van de ijsberg. "Er zijn veel meer slachtoffers. Zij hebben nog geen aangifte kunnen doen, zitten vast in bezet gebied of zijn gewoon ontzettend bang", zegt de Oekraïense parlementariër Inna Sovsun tegen de NOS.
Sovsun hoorde afschuwelijke verhalen uit Boetsja, die nog boven op de verschrikkingen komen van de honderden moorden daar. Over een moeder, verkracht in het bijzijn van haar drie kinderen. Over jonge meisjes met ernstig verwonde geslachtsdelen. Wat er precies is gebeurd, wordt nu onderzocht door onder meer de politie.
Ook al voordat de Russen zich terugtrokken uit de omgeving van Kiev druppelden meldingen over verkrachtingen binnen. "Vooral uit dorpen in de bezette gebieden in het oosten", zegt mensenrechtenactivist Oleksandra Matviichuk, "Daar zijn gewone huizen waar soldaten makkelijker binnen komen dan in de appartementencomplexen in de grote steden."
President Zelensky bracht vandaag een bezoek aan Boetsja, waar hij ook sprak over het verkrachten van vrouwen door Russische militairen:
De organisatie van Matviichuk werkt samen met ruim honderd vrijwilligers die in het hele land mogelijke oorlogsmisdaden documenteren.
"We hebben al vele getuigenissen van verkrachtingsslachtoffers verzameld", vertelt ze. Het doel: onderzoek naar de misdaden en uiteindelijk gerechtigheid voor de slachtoffers. Ze vindt dat president Poetin voor het Internationaal Strafhof in Den Haag moet verschijnen. "Maar ik hoop ook dat al die duizenden individuele daders hier in Oekraïne berecht worden."
Matviichuk doet al jarenlang onderzoek in de door Rusland bezette gebieden in het oosten. Daar wordt volgens haar seksueel geweld al sinds 2014 ingezet. Ze noemt voorbeelden als verkrachting tijdens opsluiting in detentiecentra, en het inzetten van minderjarigen als 'seksslavinnen' voor Russische soldaten aan het front.
De schaamte bij het slachtoffer is enorm, maar ook de mensen eromheen schamen zich.
Katrien Coppens, algemeen directeur van de dr. Denis Mukwege Foundation, die zich inzet voor slachtoffers van seksueel geweld tijdens oorlogen, is niet verbaasd over de verhalen uit Oekraïne. "Gezien de gebeurtenissen in het oosten van het land de afgelopen jaren én het feit dat in oorlogen bijna altijd seksueel geweld wordt gebruikt, moeten we er van uitgaan dat dit gebeurt", zegt ze.
Volgens Coppens is soms het doel om een bevolking etnisch te zuiveren. De voortplantingsorganen van vrouwen worden dan dusdanig verminkt dat ze geen kinderen meer kunnen krijgen. Maar verkrachting wordt vooral ingezet om een samenleving te ontwrichten. "Dat heeft te maken met stigma en taboe. Het gebeurt vaak voor de ogen van de echtgenoot, ouders of kinderen. De schaamte bij het slachtoffer is enorm, maar ook de mensen eromheen schamen zich, omdat ze niet in staat waren het slachtoffer te beschermen."
Op weg naar gerechtigheid
Na een verkrachting moeten slachtoffers eigenlijk meteen medische en psychologische hulp krijgen. "Maar te midden van chaos en geweld is dat vaak onmogelijk. In ziekenhuizen krijgen gewonden met granaatscherven dan voorrang."
"Juist daarom is het belangrijk dat we zo goed mogelijk documenteren wat er precies gebeurt", legt Matviichuk uit. "Zo kunnen we tenminste íets voor de slachtoffers betekenen." Volgens Coppens is het vertellen van hun verhaal al belangrijk. "Het draagt bij aan de verwerking en het helpt ook andere slachtoffers. Zij realiseren zich dat ze niet alleen zijn."
Het blijft heel lastig in te schatten op welke schaal Russische troepen seksueel geweld gebruiken, vertelt Matviichuk. "Pas als er niet meer wordt gevochten en gebieden weer in Oekraïense handen zijn, wordt de omvang duidelijk. Zoals nu zichtbaar wordt wat zich in Boetsja heeft afgespeeld."
