Op naar een minderheidskabinet, dit zijn nu de opties

Na een maandenlange formatie is er nog altijd geen kabinet. Zorgelijk, vindt informateur Mariëtte Hamer. Zij presenteerde gisteren haar eindrapport. Ze noemt het "een situatie die het vertrouwen van de burger in de politiek niet zal vergroten". Ze pleit nu voor een minderheidscoalitie.

Waarschijnlijk neemt VVD-coryfee Johan Remkes het stokje over van Hamer. Hij moet de impasse doorbreken. Wat zijn z'n opties? We vragen het politiek verslaggever Arjan Noorlander.

Eerst: waarom lukte het de partijen niet een coalitie te vormen?

Volgens Hamer waren de partijen die zij sprak vooral bezig met de beeldvorming. Ze wilden niet naar elkaar toe bewegen en zetten de inhoud niet voorop. "Dat partijen elkaar aftasten heb je altijd", zegt Noorlander. "Maar we zijn na 5,5 maand nog steeds alleen maar aan het aftasten."

"Het leiderschap van al die politici is zwak. Ze zijn bang voor hun eigen achterban. De linkse leiders, Lilianne Ploumen (PvdA) en Jesse Klaver (GroenLinks), durven niet mee te doen. Ze zijn te bang dat hun kiezers dat niet willen."

"Wopke Hoekstra (CDA) heeft een slechte campagne gehad, is net leider en is angstig dat CDA'ers zeggen: jij deugt niet. Mark Rutte (VVD) kreeg bij het Omtzigtdebat een paar klappen. Het enige waar hij voor lijkt te gaan: mijn VVD-achterban moet mij blijven pruimen."

"Sigrid Kaag (D66) won bij de verkiezingen en riep heel hard 'we gaan voor een liberaal en progressief Nederland'. Dat kan je wel willen, maar kan je nooit helemaal binnenhalen. Het lijkt wel alsof ze dat niet wil snappen omdat ze bang is wat haar kiezers dan gaan zeggen."

"Iedereen zit vast in: mijn vrienden nemen het me kwalijk als ik iets water bij de wijn doe, dus doe ik maar helemaal niks. Dat is de situatie waar we in zitten: helemaal verlamd."

Maar iedereen wilde toch snel een nieuw kabinet?

Na de verkiezingen zeiden alle partijen: het is crisis dus we moeten zo snel mogelijk een nieuwe coalitie vormen. En inhoudelijk leken de verschillen ook best te overbruggen, zegt Noorlander. "Er zijn nogal wat problemen die aangepakt moeten worden: de woningcrisis, de klimaatcrisis. Dat zijn allemaal onderwerpen waar de partijen met elkaar uit kunnen komen. Maar ze willen het niet omdat ze niet bij elkaar willen horen."

Bovendien: de meest urgente crisis, bleek toch niet zo urgent. De economie herstelt snel van de coronaklap. "Er is dus geld en tijd om dingen uit te stellen. Het onmogelijke hoeft niet."

Ook zijn de onderlinge verhoudingen nog altijd niet hersteld van het Omtzigtdebat. Noorlander: "De Kamer probeerde toen heel hard de politieke carrière van Rutte om zeep te helpen vanwege z'n leugens. Dat is net niet gelukt, maar de sfeer is er wel verziekt door geraakt: electoraal verreweg de grootste partij is door alle andere partijen buitenspel gezet."

Dat klinkt weinig hoopgevend. Wat zijn nu de opties?

De VVD neemt nu wél het voortouw, met Remkes als informateur. Hij zal drie opties voor een minderheidscoalitie onderzoeken.

De grootste kans maakt de combinatie VVD, D66 en CDA, zegt Noorlander. Deze coalitie heeft de voorkeur van Hoekstra en Rutte en heeft de meeste zetels (72) van de drie. "Je hebt steeds maar één kleine partij nodig om tot een meerderheid te komen", zegt Noorlander.

"Ze kunnen dan af en toe shoppen bij GroenLinks, de ChristenUnie, eventueel zelfs bij JA21 of Geert Wilders. Het nadeel is dat Kaag zegt: ik moet samenwerken met twee conservatieve partijen, daar heb ik geen zin in."

Exit CDA dan maar? Noorlander: "Het voordeel van de combinatie VVD en D66 is dat daar de conservatieve VVD zit én de progressieve D66, een eerlijke verdeling. Die hebben ook samen al meer gesproken. Het nadeel is dat je steeds met twee, drie andere partijen moet praten om meerderheden te krijgen voor je plannen."

Dan is er nog de optie CDA + VVD. "Deze variant gaat helemaal over rechts, wat best goed past bij de uitslag van de verkiezingen. Maar je hebt dan de kans dat de linkse partijen echt afhaken en het clubje de hele tijd zaken moet doen met JA21, PVV en Baudet. Dat is ook niet altijd even makkelijk op heel veel onderwerpen."

"Er is geen luxe optie meer, alles is ingewikkeld. De route naar deze opties is hoe dan ook broos."

Nieuwe verkiezingen dan maar?

Als de gesprekken over een minderheidscoalitie mislukken, is gelijk alles weer mogelijk, zegt Noorlander. "Het is best voorstelbaar dat niks lukt. Als niks meer kan, kan alles weer."

Nieuwe verkiezingen worden dan een optie. Maar dat is geen gunstig scenario voor de middenpartijen die nu proberen te formeren. "Dan heb je kans dat politieke groeperingen op de flanken gaan winnen. PVV, Forum, SP en de Partij voor de Dieren willen echt een fundamenteel ander Nederland. Met die partijen wordt het nóg moeilijker om zaken te doen."

Remkes zal daarom nu echt inzetten op een minderheidskabinet met zoveel mogelijk zetels. Lukt dat niet, dan komt je eigenlijk weer uit in een normale politieke situatie, zegt Noorlander. "Toch weer gesprekken met de ChristenUnie, toch weer met de linkse partijen. Of misschien een heel breed zakenkabinet met tien bewindslieden uit tien verschillende partijen."