De Europese Unie moet oppassen met het sluiten van migratieakkoorden met landen erbuiten. Daarmee maakt de EU zichzelf kwetsbaar en chantabel, waarschuwen een vooraanstaande Spaanse veiligheidsexpert en een politicoloog. "Migratie wordt als wapen gebruikt, dat is het probleem."
De waarschuwing volgt na recente gebeurtenissen aan de Marokkaans-Spaanse grens bij de Spaanse enclave Ceuta. Op korrelige beelden, gefilmd met een telefoon, is te zien hoe het hek tussen Marokko en het Spaanse Ceuta vorige maand plotseling openstaat.
Een bewaker wijst met zijn hand rijen migranten de route naar Spanje, naar Europa. De jonge mannen weten niet hoe hard ze de grens moeten overrennen:
De afspraak is dat Marokko de grens dichthoudt en terrorisme in de gaten houdt, in ruil voor geld vanuit de EU. Maar met deze gebeurtenis negeert Marokko deze afspraken.
"Verbijsterend", zegt de Spaanse politicoloog José Ignacio Torreblanca, hoofd van het onderzoeksinstituut ECFR in Madrid. Hij ziet hierin een georganiseerde operatie vanuit Marokko. "Marokkaanse grenspolitie die gewoon toekeek en zelfs het hek opende."
In totaal lukt het zo'n 9000 migranten, in 48 uur tijd, rennend en zwemmend Spanje te bereiken. Veel van hen zijn onder de achttien jaar en mogen niet zomaar teruggestuurd worden door Spanje.
'Marokko dwingt Spanje'
"Marokko heeft het leven van veel migranten, ook van minderjarigen, in gevaar gebracht om druk op Spanje uit te oefenen", zegt terrorisme- en veiligheidsexpert Manuel Gazapo Lapayese. "De Marokkaanse regering wilde op die manier Spanje, een Europese lidstaat, dwingen zich achter de belangen van Marokko te scharen."
We zijn dit soort beelden gewend van Libië of een andere wankele democratie.
Waarom doet Marokko dit? Het begint met een diplomatieke crisis begin dit jaar, die draait om de 71-jarige commandant Brahim Ghali, een vijand van Marokko. Hij is de leider van Polisario, de beweging die sinds 1973 strijdt voor onafhankelijkheid van de Westelijke Sahara. Spanje laat toe dat de bejaarde Ghali in een ziekenhuis in Logroño wordt behandeld wegens ernstige coronaverschijnselen. Dit tot woede van de Marokkaanse regering.
Marokko reageert door het grenshek open te zetten, als chantage om buitenlands beleid af te dwingen, zegt politicoloog Ignacio Torreblanca. "Dat is schokkend. We zijn gewend aan dit soort beelden uit Libië of uit een andere wankele democratie. Niet vanuit Marokko: dat land is normaal gesproken een zeer coöperatieve partner, zowel op het gebied van migratie als op het gebied van terrorismebestrijding. Het land krijgt geld van de EU om de grenzen te controleren."
Hard migratiebeleid
De confrontatie met Marokko moet de Europese Unie wakker schudden, vinden de Spaanse experts. Migratie-afspraken met 'derde landen', landen buiten de Europese Unie, zijn politiek goed te verkopen, maar ze maken de EU ook kwetsbaar.
Aan die akkoorden kleven bezwaren, niet alleen moreel omdat we derde landen het vuile werk laten opknappen, maar ook geopolitiek. Landen waarmee we afspraken maken, beseffen dat Europese regeringen inzetten op een hard migratiebeleid omdat dat stemmen oplevert. Juist dat geeft die derde landen macht: ze kunnen eisen stellen. Zo vroeg Marokko aan Spanje zijn politieke standpunt te wijzigen over de rebellenleider van Polisario. Politicoloog Ignacio Torreblanca noemt dat "ongekend".
"Je kunt niet aan een onderhandelingstafel zitten met staten die mensenrechten niet respecteren, die handel drijven met mensen, of groepen terroristen nauwelijks controleren. Daar zou de EU echt over moeten nadenken", waarschuwt Manuel Gazapo Lapayese, directeur van de Spaanse denktank International Security Observatory.
Toch is dit het beleid waar de Europese Commissie op in wil zetten. Die wil onder andere de controle van migratiestromen uit handen geven en akkoorden sluiten met als voorbeeld de EU-Turkije-deal uit 2016 en de overeenkomst tussen Italië en Libië uit 2017.
September 2020 presenteerde de Europese Commissie plannen voor een "Nieuw Europees Pact inzake migratie en asiel". Met daarin een prominente rol voor samenwerking met partners buiten Europa, derde landen waar migranten vandaan komen of doorheen reizen. Want "nauwe samenwerking met partners heeft een directe impact op de doeltreffendheid van het beleid binnen de EU."
Terrorisme
Politicoloog Ignacio Torreblanca noemt de opstelling van Marokko "een gevaarlijke weg die wordt ingeslagen. Zeker als ook de strijd tegen terrorisme als wapen wordt ingezet." Want de Marokkaanse inlichtingendiensten beschikken over extra macht. De diensten houden mogelijke terroristen en jihadisten in de gaten en informeren betrokken landen als Spanje en Frankrijk, zodra er verdachte bewegingen zijn richting de Europese Unie.
Elke vorm van afhankelijkheid kan misbruikt worden.
Terrorisme-expert Manuel Gazapo Lapayese: "Marokko is de sluis van alle migratiestromen en terroristische organisaties die actief zijn in het Midden-Oosten en Afrika. Als Marokko besluit om die informatie niet te delen, loopt de veiligheid in Spanje en Europa groot gevaar."
Toch denkt politicoloog Ignacio Torreblanca dat afspraken met derde landen in de toekomst onontkoombaar zijn. Al moeten de Europese lidstaten beseffen dat we ons lot in handen van derden leggen. "Op dit moment is migratie een kwetsbaar punt voor alle landen. En elke vorm van afhankelijkheid kan misbruikt worden."
Op dit moment onderhandelen de Europese Unie en Marokko over 3,5 miljard euro steun voor het land, in ruil voor het tegenhouden van migranten de komende jaren.
