Zal het staatsbezoek van koning Willem-Alexander en koningin Máxima aan Indonesië, over twee weken, over meer gaan dan alleen handel? Zullen er excuses komen voor Nederlandse wandaden tijdens de politionele acties kort na de Tweede Wereldoorlog? Dat vragen jonge historici zich af.
In het kielzog van de koning reizen vijf ministers en een grote handelsdelegatie van zo'n 130 bedrijven mee. "Als het daar alleen maar over handel gaat, denk ik: hoe kunnen wij zo wegkomen met deze geschiedenis van 350 jaar onderdrukking? Dat is in ons dna gaan zitten en daar moeten we echt iets mee als land."
Gemiste kans
Aan het woord is historica Lara Nuberg, schrijfster van het blog gewooneenindischmeisje.nl. Ze werd ter voorbereiding van het staatsbezoek door de koning uitgenodigd. "Ik zei dat ik hoop dat er ook aandacht wordt besteed aan het verleden: dat er een hoop rekeningen openstaan. Zowel financieel als moreel. Niet alleen in Indonesië maar ook hier bij bijvoorbeeld de Indische Nederlanders."
Nuberg kreeg tijdens haar ontmoeting met de koning wel het idee dat hij openstaat voor het koloniale verhaal. "Iemand zei: 'neem een voorbeeld aan Duitsland, over hoe zij zijn omgegaan met hun zwarte bladzijdes'. De koning zei dat hij dat heel erg begreep en van zijn vader ook had meegekregen."
Historica Anne-Lot Hoek sprak jarenlang met veteranen en nabestaanden en promoveert op onderzoek naar verzet tegen Nederlandse koloniale overheersing op het eiland Bali. Ze vindt het vooral een gemiste kans dat de koning al in maart naar Indonesië gaat en niet in augustus als Indonesië 75 jaar onafhankelijkheid viert.
"Nu wordt telkens gezegd: we moeten naar de toekomst kijken. Maar in de toekomst kijken, betekent ook: samen je vrijheid vieren. 17 Augustus had daarvoor een mooie gelegenheid kunnen zijn. In plaats daarvan proberen ze de gevoeligheden te vermijden", zegt Hoek.
Het is het eerste staatsbezoek aan de voormalige Nederlandse kolonie sinds dat van koningin Beatrix in 1995. Koning Willem-Alexander, toen nog prins, was daar ook bij. Het werd een beladen staatsbezoek. Beatrix sprak over gevoeligheden met betrekking tot het koloniale verleden, maar bood namens Nederland geen excuses aan.
Dat oud-minister Ben Bot dit weekend heeft gezegd dat Indonesiërs helemaal 'geen excuses' wensen voor Nederlandse wandaden, vindt Nuberg onbegrijpelijk. "Hoe kan hij dat weten? En scheert hij dan alle 270 miljoen Indonesiërs zo maar over één kam? Al zouden Indonesiërs dat gezegd hebben, dan denk ik: dat is misschien ook omdat ze dat zelf nooit direct in je gezicht zullen zeggen. Ze gaan er niet om smeken."
Context
Nuberg hoopt op voldoende politieke wil voor het maken van excuses. "We kennen de geschiedenis van de Jodenvervolging heel goed, en terecht, meer dan terecht. Maar over onze geschiedenis weten de mensen maar weinig. Vanuit dat incomplete beeld lijken excuses dan minder noodzakelijk."
Ook Hoek mist in Nederland de Indonesische zienswijze. "Hoe zij die periode hebben ervaren. En in welke context plaats je dan die politionele acties? De Nederlandse staat bekijkt dat vooral vanuit de juridische kant, terwijl we onvoldoende kijken naar wat die periode voor de Indonesiërs betekende."
Excuses hadden ook volgens Hoek al lang gemaakt moeten worden. "Dat is een eerste stap naar het maken van vriendschap. Ik kom niet veel mensen tegen die nu nog om excuses vragen, maar dat betekent niet dat ze niet bezig zijn met het verleden. Ik sprak een man wiens vader is gemarteld door de Nederlanders en dat niet overleefde. Daar heeft hij niet alleen psychische problemen van ondervonden maar ook problemen omdat hij samen met zijn moeder opgroeide zonder kostwinner. Hij vindt het vooral belangrijk dat zijn verhaal wordt opgetekend binnen de gezamenlijke geschiedenis."
Hoek: "Het gaat uiteindelijk ook om de vraag: hoe heeft dat hele systeem eruit gezien. Hoe heeft het zo kunnen gaan? En wat kunnen we daarvan leren?"
