Lokale partijen nog dominanter, grote verschuivingen door debutanten blijven uit
Opnieuw zijn lokale partijen bij de gemeenteraadsverkiezingen als winnaar uit de bus gekomen. Ten opzichte van vier jaar geleden, toen ze ook al dominant waren, is hun positie in het land nog verder versterkt. Met vrijwel alle stemmen geteld, is hun aandeel 36 procent van de stemmen, tegen 29 procent vier jaar geleden.
In Den Haag bleef Groep De Mos de grootste, voor D66 en de VVD. In Rotterdam ging Leefbaar Rotterdam er opnieuw ruimschoots met de winst vandoor. De partij houdt zijn 11 zetels, op ruime afstand gevolgd door de VVD en GroenLinks (beide 5 zetels). De Senioren Partij Maastricht nam in de Limburgse hoofdstad de koppositie over van het CDA.
Na een campagne die werd overschaduwd door de oorlog in Oekraïne is ook duidelijk dat de versplintering van de politiek, met name in grotere gemeenten, alleen maar toeneemt. Nieuwe partijen als Volt en FvD voegen zich bij de in verschillende gemeenten toch al lange lijst van fracties. Overigens bleven grote verschuivingen door de debutanten uit.
VVD meeste stemmen?
Van de landelijke partijen lijkt de VVD de meeste stemmen te hebben gehaald, net als vier jaar geleden. Het CDA heeft net als vorige keer wel meer zetels in de wacht gesleept.
Veel lokale CDA-afdelingen vreesden van tevoren dat nog meer kiezers zouden afhaken, onder meer vanwege landelijke imagoschade van de partij, maar de schade lijkt mee te vallen. Partijleider Hoekstra concludeerde kort na het sluiten van de stembureaus dat het resultaat, na een turbulent jaar voor de partij, niet tegenviel.
Toch kan het CDA niet gerust zijn op de uitslag, concludeerde politiek verslaggever Ron Fresen rond 01.00 uur vannacht. Het viel hem op dat het CDA op het platteland "harde klappen" krijgt. "In Tubbergen, waar de partij de absolute meerderheid had, verliezen ze enorm. Voor het CDA is dat een reden zich grote zorgen te maken. De partij zal aan de bak moeten om de plattelandsstem terug te halen."
Bij de andere grote partijen zijn er op landelijk niveau geen grote verschuivingen zichtbaar, hoewel er lokaal natuurlijk wel verschillen zichtbaar zijn met vier jaar geleden. Bij de PvdA werd uitbundig feest gevierd toen duidelijk werd dat de sociaaldemocraten er in de hoofdstad met de winst vandoor gaan. Dat is voor het eerst sinds 2010. De afgelopen periodes waren achtereenvolgens D66 en GL er de grootste.
Met lijsttrekker Marjolein Moorman lijkt de PvdA nu uit te komen op 9 zetels in Amsterdam, een winst van 4. GroenLinks houdt 8 van zijn 10 zetels over.
Bekijk op de kaart hieronder de vastgestelde uitslagen per gemeente:
Relatief jonge partijen als Volt en Bij1 hebben in meerdere gemeenten hun weg naar de raad gevonden, al waren er geen nieuwkomers die de politieke verhoudingen omver wisten te werpen, zoals politiek verslaggever Arjan Noorlander het na middernacht verwoordde. Volt won twee zetels in onder meer Arnhem, Rotterdam, Enschede en Delft. De partij deed dit jaar voor het eerst mee aan de raadsverkiezingen, in tien gemeenten.
Partijleider Dassen erkende dat de interne affaire rond Kamerlid Gündogan ongetwijfeld een rol heeft gespeeld bij de uitslagen, maar benadrukte vooral dat zijn partij is doorgebroken. "Een fantastisch begin", stelde hij vast. "Over vier jaar groeien we verder."
Ook Forum voor Democratie haalt naar verwachting 45 nieuwe zetels binnen. De partij deed in 2018 alleen mee in Amsterdam, maar stond nu in vijftig gemeenten op de lijst. FvD komt met twee zetels in de gemeenteraad van onder meer Lelystad en Almere. In Maastricht en Rotterdam debuteert de partij met een zetel.
"Gewoon goed", luidde het wat zuinige oordeel van partijleider Baudet. Volgens hem heeft Forum "een voet tussen de deur" gekregen en in veel gemeenten "een aanspreekpunt", of "een bruggenhoofd" gekregen.
Bij1 wist zijn ene zetel in Amsterdam te verdrievoudigen.
De Partij voor de Dieren kreeg fors meer stemmen dan bij de raadsverkiezingen van vier jaar geleden. Toen deed de partij ook in minder gemeenten mee. Onder andere in Maastricht, Zwolle en Dordrecht debuteert de PvdD met twee zetels in de raad.
GroenLinks boekte landelijk een beperkte zetelwinst, maar wist lokaal een aantal goede uitslagen neer te zetten. In Tilburg werd de partij de grootste, met een zetelwinst van 4. GL passeerde daar Smolders en D66. Ook in Leiden werd GL de grootste, ten koste van D66.
D66 is de grootste in Den Bosch, Gouda en Amersfoort. Partijleider Kaag koesterde de "zwaarbevochten extra zetels" van haar partij.
De SP zag het aantal stemmen op de partij slinken. Vier jaar geleden koos ruim 4 procent van de stemmers in Nederland voor de socialisten, nu is dat 2,7 procent. In Oss, de bakermat van de partij, is de SP niet meer de grootste. Een lokale partij ging er met de winst vandoor.
Volgens SP-leider Marijnissen ging het deze campagne veel over de wereld en weinig over de buurt, terwijl de partij het juist van dat laatste moet hebben. Ook denkt ze dat het algemene wantrouwen richting politiek Den Haag een rol speelt bij het verlies van haar partij.
Ook de PVV verloor terrein. De partij kreeg flink minder stemmen en hield landelijk gezien 61 zetels over. In Venlo, de thuisbasis van Wilders, hield de PVV 2 van zijn 4 zetels over.
De opkomst
Dan de opkomst: in totaal waren er ruim 9,7 miljoen kiesgerechtigden, van wie iets meer dan de helft zijn stem heeft uitgebracht. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 was het opkomstpercentage 54,5 procent.
Vooral in grote steden zijn mensen minder vaak naar de stembus gegaan. Zo was de opkomst in Rotterdam 39 procent, tegen bijna 50 vier jaar geleden. Ook in Almere kwam nog geen 40 procent van de kiezers opdagen.
Minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken zegt dat het belangrijk is dat de oorzaken van de lage opkomst worden onderzocht.
