Meer bewustzijn over omgangsvormen: is geest nu definitief uit de fles?

• Erika de Joode

  redacteur Online

The Voice, Ajax, de VPRO, de PvdA, De Telegraaf: het rijtje met organisaties die actie ondernemen na onthullingen over grensoverschrijdend gedrag wordt almaar langer. De verhalen zetten het onderwerp ongewenste omgangsvormen (opnieuw) op de agenda.

Dat is niet voor het eerst: in 2017 deelden slachtoffers van seksueel wangedrag hun ervaringen massaal op sociale media, met de hashtag MeToo. Is de geest nu echt uit de fles?

Iva Bicanic van het Centrum Seksueel Geweld (CSG) hoopt van wel, maar zet ook kanttekeningen bij alle aandacht. Rond de MeToo-beweging zag ze bij het CSG een opleving in het aantal telefoontjes, net als nu. "Maar na enkele maanden normaliseerde dat toen weer. Dat kan nu ook gebeuren: dat de aandacht even opvlamt en daarna weer verdwijnt."

'Niemand wil erover praten'

Volgens Bicanic heeft dat te maken met de complexiteit van het onderwerp. "Er zijn bij seksueel misbruik altijd drie partijen: het slachtoffer, de pleger en de samenleving. En eigenlijk wil niemand erover praten. Het slachtoffer liever niet, de pleger natuurlijk ook niet, en de samenleving vindt het allemaal maar ongemakkelijk. En zo blijven we erover zwijgen."

Toch lijkt het brede publiek zich er nu steeds meer van bewust te worden dat seksueel grensoverschrijdend gedrag onacceptabel is, ziet Willy van Berlo, expert seksueel geweld bij expertisecentrum Rutgers. Volgens haar kan het bijna niet anders dan dat er nog meer aan het licht komt.

"Bij MeToo was de verontwaardiging in Nederland groot, maar daar bleef het bij", blikt ze terug. "Nederland heeft een grote tweede golf van meldingen nodig gehad om het besef door te laten dringen: er moet iets veranderen in de cultuur. We moeten dit momentum van brede bewustwording omzetten in actie."

Volgens Van Berlo kan iedereen iets doen, van werkgevers en opvoeders tot horecaondernemers en sportbestuurders. Ook klinisch psycholoog en traumatherapeut Bicanic pleit voor een brede aanpak. Dat het nu veel gaat over seksueel wangedrag en intimidatie op de werkvloer is een goede zaak, vindt ze, maar die is niet allesomvattend.

Sara Alaoui-Dekker van hulporganisatie 'Together We Rise' vertelt in deze video over de verhalen van de vele vrouwen die zich melden in de nasleep van de onthullingen over The Voice:

"Het risico is dat iedereen weer in slaap sukkelt zodra bedrijven hun protocollen rond hebben", legt ze uit. "Terwijl dit een kans is om écht grondig aan de slag te gaan met dit onderwerp, door te focussen op andere vormen van misbruik, zoals dicht bij huis, in gezinnen. Daar wordt de grootste schade aangericht. Maar we durven het onderwerp nog steeds niet in de volle breedte aan te kijken."

Meer bewustwording

Vertrouwenspersonen zien inderdaad dat het onderwerp vooral op de werkvloer veel heeft losgemaakt. Bedrijven en organisaties trekken aan de bel omdat ze willen weten of ze alles goed hebben geregeld. Dat is voor een deel door angst ingegeven, denkt André Kreuze van het Landelijk Instituut Vertrouwenspersonen: ze willen niet in de media komen met onthullingen over grensoverschrijdend gedrag.

Maar niet alleen vanuit directies is er beweging, ziet hij. "Ook de bewustwording op de werkvloer neemt toe. Ik spreek mensen die zich afvragen: hoe heb ik mij eigenlijk gedragen? Waren mijn intenties altijd zuiver?"

Actualiteitenprogramma EenVandaag meldde eerder deze week op basis van eigen onderzoek dat ongeveer een derde van de mannen voorzichtiger is geworden met opmerkingen en grapjes die als seksueel getint kunnen overkomen.

Wat kan wel en wat kan niet? Dat is soms een grijs gebied, constateren sommige Twitteraars:

Klinisch psycholoog Bicanic ziet online vooral een tweestrijd ontstaan tussen mannen en vrouwen, die haar beangstigt. Ze spreekt van "een stap terug in emancipatie", omdat mannelijke slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag hierdoor vaak worden vergeten.

"In dit soort situaties heb je het effect van een pendule", zegt vertrouwenspersoon Kreuze, verwijzend naar de 'kramp' die sommige mensen nu misschien ervaren. "We zaten eerst aan de ene kant, en nu slaat hij door naar de andere kant. Maar het is goed dat we daar nu zitten, op termijn vinden we wel een middenweg."