2024 opent wereldwijd met 5 heetste maanden, weer jaarrecord mogelijk

• Rolf Schuttenhelm

  redacteur Klimaat

In Nederland mag de maand juni koeler dan normaal zijn, de wereld als geheel zit in een uitzonderlijke hittegolf. Van juni 2023 tot en met mei 2024 worden al 12 maanden op rij alle wereldwijde maandrecords gebroken. En volgens de vandaag verschenen analyse van de maand mei van NOAA (het Amerikaanse KNMI). Daaruit blijkt dat 2024 nek aan nek gaat met recordjaar 2023.

De situatie is extremer dan aan het begin van het jaar werd verwacht. Modellen gingen ervan uit dat alleen januari en februari nog maandrecords zouden breken. "Toen zei ik nog dat ik dacht dat 2024 koeler zou uitpakken dan recordjaar 2023", zegt KNMI-expert Bart Verheggen. "Ik ben daar nu wel minder zeker van moet ik zeggen."

Hoofd klimaatonderzoek van NASA Gavin Schmidt had aan het begin van het jaar al zijn twijfels. Hij gaf het toen een fifty-fifty-kans dat ook 2024 recordheet zou worden. Tenzij er "meer aan de hand is in het klimaatsysteem, dan zal 2024 nog warmer worden".

Recordwarme Atlantische Oceaan

Wat kan dat dan zijn? Alle experts zijn het eens over de invloed van het natuurlijke klimaatfenomeen El Niño. Het water in de Grote Oceaan is dan tijdelijk warmer, waardoor ook de mondiale luchttemperatuur hoger uitpakt. Maar El Niño was eind 2023 al over het hoogtepunt heen - en bovendien niet heel sterk, zegt Verheggen.

Wat er nog meer aan de hand is, is een recordwarme Noord-Atlantische Oceaan. Daar verdampen grote hoeveelheden water, een van de oorzaken van het maandenlange regenachtige weer in Nederland. Die Atlantische hitte heeft meerdere oorzaken, en staat los van El Niño, zegt het KNMI.

Een van de oorzaken voert terug tot 2020. Dat jaar kwamen er nieuwe brandstofrichtlijnen voor de scheepvaart: om de luchtkwaliteit in havensteden te verbeteren, zit er sinds dat jaar minder zwavel in de stookolie. Die zwavelvervuiling is slecht voor de gezondheid, maar heeft ook een koelend effect: zwaveldeeltjes zijn lichtgekleurd en weerkaatsen zonlicht. Die koelende vorm van luchtvervuiling heeft de afgelopen eeuw nog een deel van het opwarmende effect van broeikasgassen gemaskeerd. Gevolg: nu de zwavelvervuiling afneemt, schiet de temperatuur sneller omhoog.

'Permanente El Niño'

Vorig week verscheen een nieuwe poging om dat zwaveleffect te kwantificeren: een extra opwarming van 0,1 graden, denken onderzoekers van de New Yorkse Cornell University. Dat is een even groot effect als vijf jaar aan wereldwijde uitstoot van alle broeikasgassen.

"Een tiende graad is op zichzelf niet veel, maar ook zeker niet verwaarloosbaar", zegt Schmidt tegen de NOS.

Het gaat bovendien niet om een tijdelijke piek, maar een structurele extra verhoging - die ook heeft bijgedragen aan het hitterecord van 2023. Die 'extra opwarming' zat al in de atmosfeer, maar is pas zichtbaar geworden toen de maskerende koeling van scheepvaartzwavel verdween. "Het is alsof de wereld er vanaf nu een permanente extra El Niño bij heeft gekregen", zegt klimaatonderzoeker Leon Simons. "En dan niet in de tropen, zoals El Niño, maar vooral op het noordelijk halfrond."

Simons is als data-analist al enige jaren betrokken bij onderzoek naar het zwaveleffect, onder andere met de voorganger van Schmidt: voormalig NASA-klimatoloog James Hansen. Zij denken dat het zwaveleffect 0,1 tot 0,2 graden heeft toegevoegd aan de mondiale opwarming. Deze onderzoeksgroep vreest dat niet alleen het koelende effect van zwavel is onderschat, maar (mede daardoor) ook het opwarmende effect van CO2.

Draaiknop aan thermostaat is CO2

Die zogeheten 'klimaatgevoeligheid' is weer specialiteit van paleoklimatoloog Appy Sluijs van de Universiteit Utrecht. Op basis van de beste studies van klimaatveranderingen uit het verre aardse verleden houdt hij het erop dat de aarde 2,7 tot 3,9 graden opwarmt voor een verdubbeling van de CO2-concentratie. Dat is een iets hogere inschatting dan waar bijvoorbeeld het IPCC zo'n tien jaar geleden nog van uitging.

Klimaatprofessor Michael Mann van de University of Pennsylvania vindt het geen centrale discussie. Na El Niño beweegt de aarde momenteel richting de koelere tegenhanger La Niña. "We zien de temperatuur wereldwijd ook al iets afvlakken." Afhankelijk van hoe dat zich ontvouwt over de komende zes maanden kan 2024 volgens Mann een beetje warmer of toch iets koeler uitpakken dan recordjaar 2023. "Maar belangrijker is wat overblijft: de gestage opwarming door de uitstoot van broeikasgassen. Dat is waar we op gefocust zouden moeten zijn. Zolang die wereldwijde vervuiling niet stopt, zal de mondiale opwarming steeds verder oplopen."

Op dat vlak komt een belangrijke mijlpaal in zicht: zowel de Chinese als de mondiale uitstoot lijkt zijn hoogste punt te hebben bereikt. Anders gezegd houdt dat ook in dat die uitstoot nog nooit zo hoog was als nu - terwijl de weg naar nul nog een zeer lange kan zijn.