Liever niet vechten, maar vluchten over de bergachtige Oekraïens-Roemeense grens
Oekraïense mannen proberen zich op alle mogelijke manieren te onttrekken aan de oorlog, die inmiddels twintig maanden duurt. De autoriteiten hebben steeds meer moeite om te rekruteren voor het leger, dat volgens schattingen ongeveer 500.000 mannen en vrouwen onder de wapenen heeft, inclusief reserves. Rusland heeft ongeveer drie keer zo veel militairen.
Het duidelijkste teken dat het oproepen van soldaten niet lekker loopt, kwam in augustus. President Zelensky ontsloeg in één klap alle hoofden van de regionale mobilisatiekantoren, omdat ze zich op grote schaal lieten omkopen.
Bij de kantoren konden dienstontduikers voor grof geld medische papieren kopen die hen vrijwaren van dienstplicht. "Corruptie in oorlogstijd staat gelijk aan verraad", zei Zelensky, die de kantoren wil laten leiden door militairen die gewond zijn geraakt aan het front en niet langer kunnen vechten, maar wel op een andere manier hun land nog willen dienen.
Kanonnenvoer
Er zijn ook mannen die onderduiken. Nieuwszender Al Jazeera kwam er een op het spoor. Die heeft naar eigen zeggen geen zin om te dienen als kanonnenvoer. Volgens de onherkenbaar gefilmde onderduiker zijn mannen van boven de 45 jaar, met een maandje training, ten dode opgeschreven aan het front. Hij vertelt hoe een vriend van hem -een manager van een bedrijf- naar het front ging en al binnen een maand sneuvelde.
De opperbevelhebber van het Oekraïense leger, Vitali Zaloezjni, erkent dat het mobilisatieproces hervormd moet worden, ook om het aantal slachtoffers te beperken. Zo wil hij onervaren rekruten onderbrengen in ervaren eenheden, in plaats van nieuwe eenheden formeren met allemaal pas opgeroepen soldaten. Ook wil hij de opleidingen verbeteren.
Poreus
Mannen tussen 18 en 60 jaar oud mogen het land niet verlaten, voor het geval het leger hen nodig heeft. Dat willen velen niet afwachten en zij proberen weg te komen.
Daar weten de grenswachters aan de Oekraïense grens met Roemenië en Moldavië alles van. Die grens loopt door de Karpaten, een bergachtig bosgebied. De grens is er poreus, daarom zijn grenswachters extra waakzaam.
Iedereen die zich in het grensgebied begeeft, moet daarvoor toestemming hebben. Die krijgen de lokale bewoners en toeristen, want het is een prachtig natuurgebied. De aanvragen voor toeristisch bezoek worden scherp gescand door de grenstroepen, op mogelijke 'vaandelvluchtelingen'.
"Ze gebruiken vermommingen. Nu in de herfst zeggen ze paddenstoelen te komen verzamelen", vertelt majoor Konstantin van de grenstroepen. Maar als mensen geen toestemming kunnen laten zien, lopen ze grote kans op een boete van een paar duizend hrivna's, oftewel een paar honderd euro. Bovendien wordt hun naam doorgegeven aan het leger.
Geboortecertificaten
De grens proberen over te steken met vervalste papieren kan een gevangenisstraf opleveren. Voor bijvoorbeeld vaders van drie jonge kinderen geldt een uitzondering: die hoeven het leger niet in en mogen het land uit. Door die uitzondering zien verschillende mensen hun kans schoon. "Er zijn er bij die twee echte geboortecertificaten bij zich hebben, maar het derde is dan vervalst", heeft de majoor gezien.
De meesten wagen zich niet aan vervalsingen en proberen in het ruige bosgebied alle controles te ontlopen. Konstantin: "Ze rijden mee met een mensensmokkelaar, tot een paar honderd meter vóór onze post. De smokkelaar, meestal een lokale bewoner, legt hun dan uit hoe ze moeten lopen, over de steile hellingen. De smokkelaar zelf rijdt dan door de post. Om zijn 'lading' verderop weer op te pikken."
De controles beginnen namelijk al twintig kilometer voor de eigenlijke grens. De smokkelaars geven de mobilisatie-ontduikers een lift en wijzen de weg. Gaan lopen op eigen houtje, zonder kennis van het onherbergzame gebied, is riskant. Onlangs kwam een grensganger die verdwaalde om het leven door onderkoeling, toen het plotseling koud werd in de bergen.
Doden vallen er ook bij het overzwemmen van de grensrivier de Tisza. Die stroomt snel en is ijskoud. Er zijn dit jaar al verschillende mensen verdronken.
Hoeveel overstekers uiteindelijk slagen, is onbekend. Bij dit deel van de grens zijn dit jaar al 2100 mensen gesnapt. Van hen probeerden er 300 met valse papieren door te komen. De meerderheid, 1800, zoekt een weg langs de 'blokposten'.
Sigaretten
Voor de oorlog waren er nauwelijks illegale grensoverschrijdingen. Maar veel gesmokkeld werd er wel, bijvoorbeeld sigaretten naar het EU-land Roemenië. Die handel is nu stilgevallen. De sigarettensmokkelaars zijn nu mensensmokkelaars, ze vragen 2000 tot 8000 dollar voor een overtocht.
Een meter of tien achter het scheermesjesdraad, op een hoge bergpas, staan twee grenspalen, een Roemeense en een blauw-gele Oekraïense. Wie alle obstakels overwint is veilig en wordt niet teruggestuurd. De mannen krijgen in Roemenië de status van vluchteling. De majoor vindt dat "slecht", zegt hij. "Iemand anders moet vechten in hun plaats."
