Minder uitzonderingen, meer campagnes: Oekraïne zoekt naar dienstplichtigen
Oekraïne zoekt op verschillende manieren naar een toename van het aantal dienstplichtigen. Reclamecampagnes worden uitgebreid, uitzonderingsregels voorzichtig aangepast en ontduiking wordt harder gestraft. Het Oekraïense leger heeft namelijk behoefte aan meer mankracht en de legertop vroeg president Zelensky recent nog om een uitbreiding van de mobilisatie.
Vanwege de staat van beleg kunnen alle Oekraïense mannen tussen de 18 en 60 jaar worden opgeroepen voor de dienstplicht, tenzij zij recht hebben op uitstel of vrijstelling. De lijst met uitzonderingen is echter lang. Ook vindt de mobilisatie grotendeels op vrijwillige basis plaats. Het oproepen van menskracht gebeurt volgens Oekraïne voornamelijk op basis van iemands specialisme.
De mobilisatie ligt onder een vergrootglas na een omkopingsschandaal. Zelensky besloot onlangs de leiders van alle regionale rekruteringscentra te vervangen, omdat medische uitzonderingsdocumenten tegen betaling werden uitgegeven.
Alle medische vrijstellingen worden nu opnieuw tegen het licht gehouden. Ook onderzoekt een parlementscommissie of mannen die Oekraïne hebben verlaten met zo'n gekochte uitzondering kunnen worden uitgeleverd. Volgens de Poolse krant Rzeczpospolita heeft Polen al Oekraïners uitgeleverd die hielpen met het illegaal verlaten van Oekraïne. Voor zover bekend is dit vanuit Nederland niet gebeurd.
Kyiv is redelijk terughoudend in het opvoeren van de mobilisatie, mede om steun van de bevolking te behouden. In de media benadrukken politici en militaire leiders dat de mobilisatie gestroomlijnd verloopt en er geen reden is tot rigoureuze verandering van de regels.
Beperkt geschikt
Toch worden er kleine aanpassingen doorgevoerd in de dienstplichtregels. Zo zijn vanaf 1 oktober ook vrouwen met medische beroepen dienstplichtig. Vrouwelijke artsen, verpleegkundigen en apothekers moeten zich registreren bij de wervingskantoren en kunnen later worden opgeroepen.
Ook de lijst met medische uitzonderingen wordt aangepast. Op dit moment worden dienstplichtige mannen verdeeld in drie categorieën: geschikt, ongeschikt en beperkt geschikt. Die laatste categorie wordt geschrapt en 'beperkt geschikte' dienstplichtigen worden opnieuw gekeurd. Dat gaat om naar verwachting enkele tienduizenden mensen.
"Dat gaat ertoe leiden dat Oekraïners met bepaalde ziektes of aandoeningen dienstplichtig worden", zegt Timur Savin, journalist bij het Oekraïense weekblad Focus. Het gaat onder meer om mensen met asymptomatische hiv, bepaalde schildklieraandoeningen of genezen tuberculosepatiënten. Savin is kritisch op dit "destructieve" plan. "Het leidt misschien tot nieuwe manschappen, maar ik betwijfel hoe effectief zij zullen zijn."
Misstanden
Een andere voorgestelde aanpassing gaat over de mobilisatie van studenten. Op dit moment geldt uitstel van dienstplicht voor alle studenten. Dat zou ertoe leiden dat studenten nieuwe studies beginnen, om zo de dienstplicht te vermijden. Initiatiefnemer Fedir Venislavsky van regeringspartij Dienaar van het Volk wil dat aanpakken, door de vrijstelling te laten vervallen voor studenten van 30 jaar en ouder.
Volgens hem lag het aantal studenten van 25 jaar en ouder in 2022 op 106.000, tegenover 40.000 in 2021. "Dat betekent dat 60.000 mensen op deze manier de de dienstplicht ontwijken", stelt hij.
Het is normaal om bang te zijn.
Hoe langer de oorlog voortduurt, des te meer vrijstellingen vermoedelijk worden herzien. Op dit moment worden er al maandelijks 10.000 Oekraïners gemobiliseerd, beweert de Oekraïense militair expert Jevhen Dyki. Dat is deels nodig om verliezen te compenseren.
De onzekerheid over de mobilisatie wordt aangegrepen door Rusland. Volgens de militaire inlichtingendienst van Oekraïne is de Oekraïense mobilisatie een van de belangrijkste thema's in Russische desinformatiecampagnes. Misstanden, zoals filmpjes van hardhandige wervingsmedewerkers, worden actief door (pro-)Russische bloggers verspreid.
Ook circuleert er volop nepnieuws, zoals een bericht dat alle medewerkers van de metro van Charkiv naar het front zouden moeten. Als bewijs diende een ingescande brief van het rekruteringsbureau. In werkelijkheid ging het om een oproep om de persoonsgegevens in het dienstplichtregister te controleren en dus geen oproep om te dienen.
Nieuwe campagnes
Kyiv hoopt dat vooral gemotiveerde Oekraïners dienen in het leger. De reclamecampagnes zijn ook daarop gericht. "Er zijn erg veel advertenties te zien, vooral in de grote steden", zegt journalist Savin. "Ook gebeurt het steeds vaker dat mensen een sms'je krijgen met een gerichte oproep."
Een nieuwe wervingscampagne richt zich specifiek op de groep twijfelaars. "Tot nu toe worden mensen aangetrokken met een beeld van heldhaftige strijders", legt het ontwerpbureau achter de campagne uit. In de nieuwe campagne ligt de nadruk juist op het feit dat het normaal is om bang te zijn. Het moet Oekraïners over de streep trekken die zichzelf tot nu toe ongeschikt vonden voor het leger.
