Annabel van Gestel
Annabel van Gestel
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zette vorige week in één ruk alle regionale bazen van militaire rekruteringsbureaus op straat. De reden: dienstplichtige mannen zouden voor grote sommen geld rekruteerders hebben omgekocht om hun militaire dienst te ontlopen. De president wil hiermee laten zien dat hij verraad niet tolereert, maar volgens Oost-Europadeskundige Laurien Crump toont de corruptie ook aan dat er scheurtjes ontstaan in het moreel van het Oekraïense leger.
Nadat de corruptie aan het licht kwam, besloot Zelensky direct alle rekruteringsbazen te ontslaan, ook degenen van wie niet is bewezen dat ze corrupt zijn. Een rigoureuze zet, maar wel een die past bij zijn anti-corruptieaanpak, zegt Crump, tot voor kort universitair hoofddocent internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. "Dit is opnieuw een signaal richting de NAVO en de EU dat corruptie heel hoog op zijn prioriteitenlijstje staat. Maar belangrijker nog: hij laat zien dat het niet wordt geaccepteerd als je de dienstplicht ontloopt."
Alle Oekraïense mannen tussen de 18 en 60 zijn dienstplichtig, maar lang niet iedereen wil vechten. Sinds het begin van de oorlog hebben duizenden dienstplichtige mannen het land verlaten. Veel van hen blijken hierbij de hulp in te hebben geschakeld van rekruteringsambtenaren die bijvoorbeeld formulieren hebben vervalst. Zij ontvingen hiervoor bedragen tussen de 2.000 en 10.000 dollar per persoon.
Moreel
De zaak kwam aan het rollen na de arrestatie van de rekruteringschef van Odesa vorige maand. Hij kocht tijdens de oorlog vastgoed in Spanje ter waarde van 4,5 miljoen dollar. De Oekraïense overheid startte een onderzoek, waarna meerdere zaken aan het licht kwamen. Er lopen inmiddels 112 strafzaken tegen tientallen ambtenaren van rekruteringscentra.
Hoeveel mannen precies hun militaire dienst hebben afgekocht, is niet bekend, maar Crump vermoedt dat het om grote aantallen gaat. "Als één rekruteringsofficier hier al zoveel geld mee kan verdienen, en het in ieder geval om tientallen corrupte officieren gaat, zegt dat veel over de schaal waarop dit gebeurt. Al zal het wel een fractie zijn van de honderdduizenden actieve militairen."
En dat zegt weer veel over het moreel onder Oekraïense mannen, redeneert Crump. "Lang leek het erop dat de Oekraïners op weg waren de Russen te verslaan. Maar Russen hebben een lange adem. Omdat Rusland een totalitair regime is, kan Vladimir Poetin zo een blik met al dan niet geschoolde soldaten opentrekken. Zelensky kan dat niet."
Moeizaam tegenoffensief
In het eerste half jaar van de oorlog boden de Oekraïners effectief weerstand tegen de Russen. Een belangrijk succes was de herovering van Cherson afgelopen najaar. Daarna ging het moeizamer. Na een bloedige strijd van meer dan een half jaar viel Bachmoet in mei in Russische handen.
Niet lang daarna begon Oekraïne aan het langverwachte tegenoffensief, maar ook dat verloopt trager dan gehoopt. Deze week berichtte de Washington Post dat Amerikaanse inlichtingendiensten er geen vertrouwen in hebben dat het Oekraïense leger de door de Russen bezette stad Melitopol weet te bereiken.
"De praktijk blijkt weerbarstiger dan gedacht", zegt Crump. "Dat heeft ongetwijfeld aanslag op het moreel. Het zelfvertrouwen begint weg te ebben."
Zelensky's daadkrachtige reactie op de corruptie binnen de wervingsbureaus zou hier wel eens verandering in kunnen brengen, denkt Crump. "Door direct alle officieren te ontslaan, ook degenen die braaf hun werk deden, laat hij zien: 'Ik kies de kant van de mensen die het land verdedigen. Dat zijn de echte helden.' Dat kan het moreel van de mensen aan het front opkrikken en mannen die nog niet gerekruteerd zijn vertrouwen geven. Of ervoor zorgen dat ze het niet in hun hoofd halen de dienstplicht te ontduiken."
Verraad
In een videoboodschap zei Zelensky vorige week alle ontslagen functionarissen te vervangen door militairen die aan het front hebben gediend. "Er moeten mensen aan het hoofd staan die weten wat oorlog is en die begrijpen dat corruptie in oorlogstijd verraad is."
Een slimme zet, vindt Crump. "We zien dat Zelensky bij alles wat hij doet aan de pr denkt. Het is een duidelijke daad: helden maken hun handen vuil aan het front, administrateurs die zichzelf verrijken moeten aan de schandpaal. En als je je onschuld wil bewijzen, ga je maar vechten."
Ondanks tegenslagen op het slagveld, wil Zelensky zichzelf neerzetten als een daadkrachtige leider. Deze maatregel past daarbij. "Zelensky laat zien dat hij de touwtjes in handen heeft: ook al gaat niet alles vlekkeloos, Oekraïne heeft een daadkrachtige president."
