Tata twijfelt hardop over toekomst van staalindustrie in IJmuiden

• Rob Koster

  Economieverslaggever

Tata Steel IJmuiden houdt serieus rekening met een toekomst waarin het niet langer zelf staal maakt met behulp van ijzererts. De voormalige hoogovens zouden zich dan beperken tot het omsmelten van schroot en daarmee veranderen in een recyclebedrijf. Tata schetst dit scenario in een eerste rapportage over de discussiebijeenkomsten die het bedrijf heeft gehouden met omwonenden, over de toekomstplannen van het bedrijf.

Twee jaar geleden maakte Tata bekend dat het wil overgaan op het maken van staal met behulp van groene waterstof in plaats van kolen. Daarvoor is veel financiële steun nodig, waarover het bedrijf in gesprek is met het inmiddels demissionaire kabinet. Ondertussen neemt de druk op Tata toe vanwege de aanhoudende overlast van de staalproductie voor de directe omgeving. Het is opmerkelijk dat Tata nu openlijk twijfelt over die toekomst met waterstof.

Met name de twee cokes-gasfabrieken die kolen ontgassen voor ze gebruikt worden voor de staalproductie in de hoogovens zorgen voor overlast bij mensen die in de buurt van Tata wonen. De omgevingsdienst van de provincie Noord-Holland deelt de ene na de andere hoge boete uit aan Tata en het Openbaar Ministerie is bezig met een strafrechtelijk onderzoek naar overtredingen van de milieuwetgeving door Tata.

Waterstof lost overlast op korte termijn niet op

Een van de problemen van de waterstofroute voor Tata is dat de directe overlast voor de omgeving de komende tien jaar niet ophoudt. Het bedrijf geeft toe dat ondanks de inspanningen en investeringen die het doet, de cokes-gasfabrieken nog zo'n tien jaar lang overlast zullen veroorzaken. Drie weken geleden was er nog een grote demonstratie op het terrein van Tata door Greenpeace en andere milieuorganisaties.

De voortdurende overlast maakt het voor de overheid lastig om met een of meerdere miljarden euro's belastinggeld de groene toekomstplannen van Tata te ondersteunen. Een dag voor de grote demonstratie bij Tata liet minister Adriaansens van Economische Zaken en Klimaat weten "hoge eisen te stellen" aan de steun voor Tata. Zij sprak daarbij ook haar zorg uit over de overlast en de gezondheidseffecten voor de bevolking.

Tata laat vanmiddag weten dat er "veel veranderd" is sinds de waterstofplannen twee jaar geleden werden gepresenteerd. Het bedrijf wijst op verslechterde economische marktomstandigheden, inflatie, de energiecrisis, de stikstofproblematiek en extra klimaatmaatregelen van het kabinet.

Gezondheid wordt van groter belang voor Tata

Het bedrijf verwijst vandaag ook nadrukkelijk naar kritische rapporten van het RIVM en de Onderzoeksraad voor Veiligheid over de gevaren van de productie voor de volksgezondheid. Na de zomer komt Tata met meer informatie over de manier waarop het 'groen staal' wil maken. "We zullen daar bij ook nadrukkelijker dan eerder de bedoeling was, ingaan op het onderwerp gezondheid," laat een woordvoerder weten.

De reden voor de twijfel bij Tata lijkt dat de overschakeling op dure waterstof in een wereldwijd keihard concurrerende staalmarkt lastig wordt en de overheidssteun bij voortdurende overlast niet gegarandeerd is. Bovendien kan Tata de kritiek op de gezondheidsrisico's van de productie nu ook zelf niet langer negeren.

Het bedrijf onderzoekt daarom naast de overgang van kolen op waterstof ook de mogelijkheid van een elektrische oven. Die moet ingezameld schroot omsmelten tot nieuw staal. De voormalige Koninklijke Hoogovens veranderen dan van de grootste kolengebruiker en uitstoter van CO2 in de grootste recyclefabriek in Nederland. Het is nog onduidelijk wat dat voor de werkgelegenheid zou betekenen.

Bonden willen waterstof

Wat betreft vakbond FNV is de enige route voor Tata Steel het huidige plan, waarbij er met behulp van groene waterstof 'groen' staal wordt gemaakt. "Deze route vaarwel zeggen zou voor ons niet acceptabel zijn", zegt FNV-bestuurder Cihan Lacin. "Ook navraag bij het bedrijf zelf geeft ons niet de indruk dat een andere route kansrijk is."

Greenpeace noemt de twijfel van Tata Steel een goede ontwikkeling. "We zagen al langer dat Tata Steel niet verder kwam dan alleen praten over zogenaamd groen staal", zegt Faiza Oulahsen, hoofd Klimaat en Energie bij Greenpeace Nederland. "Ze hebben er niet echt werk van gemaakt. Dat de plannen niet van de grond komen, verbaast ons dan ook niet."

Greenpeace zegt te hopen dat Tata daadwerkelijk gaat inzetten op recycling, maar blijft bij de eis dat "de meest ziekmakende onderdelen" van de staalfabriek in IJmuiden dichtgaan. "Dit komt hiermee dichterbij. In de tijd dat we allemaal blikjes inleveren voor het statiegeld is recycling de stap voorwaarts richting een circulaire industrie. Want het is van groot belang dat het maken van staal niet langer zo'n enorme impact heeft op de natuur, het klimaat en de gezondheid van omwonenden. Hoe eerder hoe beter."