'Racisme in Frankrijk verergerd door officieel ontkennen van bestaan ervan'

• Soehayla Halouchi

  redacteur Online

In Frankrijk heerst grote verdeeldheid die steeds zichtbaarder lijkt te worden sinds de rellen van afgelopen weken na de dood van de Frans-Algerijnse Nahel van 17. Hij werd doodgeschoten door een politieagent. Sinds het fatale incident laait de discussie over racisme in het land opnieuw op en staan bepaalde groepen recht tegenover elkaar.

Waar sommigen een patroon van institutioneel racisme zien en ervaren, ontkennen anderen het bestaan hiervan stellig. Het extreemrechtse sentiment is ook toegenomen sinds de rellen. Radicaal-rechtse politici als Marine Le Pen noemen migratie en multiculturalisme als de belangrijkste oorzaken van de sociale onrust in de banlieues.

Een analyse van onder meer Human Rights Watch laat echter zien dat de politie zich schuldig maakt aan etnisch profileren en dat met name zwarte en islamitische jongens en mannen nogal eens ten onrechte worden aangehouden, waar vaak geweld aan te pas komt. Onderzoek van persbureau Reuters bevestigt dat de meerderheid van slachtoffers van politiegeweld een Afrikaanse en islamitische achtergrond heeft.

Nog twee weken voor de dood van Nahel werd Alhoessein Camara, een 19-jarige jongen met Guineese roots, doodgeschoten door de politie. De VN heeft Frankrijk op de vingers getikt en het land opgeroepen om iets te doen aan het "diepgewortelde racisme".

Drie kernwaardes

Onder degenen die het bestaan van institutioneel racisme in Frankrijk ontkennen zijn verschillende politici. Minister voor Ontwikkeling en Internationale Betrekkingen Zacharopoulou betwistte onlangs in een interview met France24 dat bepaalde groepen racisme ervaren: "Het is gewoon niet waar. Frankrijk is geen racistisch of xenofoob land. Kijk maar naar mij, ik ben geboren in Griekenland en ik ben minister geworden."

Maar toen een school in een Parijse voorstad enkele weken geleden vernoemd zou worden naar de Amerikaanse, zwarte Black Panther-activiste Angela Davis, stak provinciebestuurder Valérie Pécresse daar een stokje voor. "Stelselmatig racisme, waar Davis zich hard tegen maakt, bestaat niet in Frankrijk", zei ze toen.

Het niet zien of willen erkennen van institutioneel racisme heeft alles te maken met het seculiere karakter van de Franse staat, zeggen deskundigen. Frankrijk is immers sterk toegewijd aan zijn drie kernwaardes, waaronder égalité, gelijkheid.

"Frankrijk ziet zichzelf als kleurenblind, omdat het overtuigd is van zijn eigen neutraliteit. Alle burgers zouden gelijk behandeld worden, ongeacht hun religieuze of etnische achtergrond", zegt hoogleraar sociologie Salman Sayyid van de Britse Leeds University.

Deze 'kleurenblindheid', een term die steeds meer gebruikt wordt in internationale media om het fenomeen te omschrijven, gaat vaak gepaard met racisme in het onderwijs, op de woningmarkt en dus ook bij de politie, zegt Sayyid, "Racisme in Frankrijk wordt verergerd door het officieel ontkennen van het bestaan ervan."

Het gelijkheidsprincipe is vastgelegd in verschillende wetten, bijvoorbeeld het verbod op het bijhouden van statistieken op basis van etniciteit en religie. Frankrijk opereert daarin dus anders dan Nederland, waar etnische en religieuze verschillen en soms zelfs institutioneel racisme wel erkend worden en cijfers per bevolkingsgroep bijgehouden worden.

Grote stappen zetten

Excuses voor dodelijke incidenten, zoals die met Nahel en Camara, worden ook gemaakt, onder meer door president Macron, soms gevolgd door voornemens om het beter te doen. In een rapport van een adviescommissie onder leiding van oud-minister Borloo uit 2018 werd aangeraden om grote stappen te zetten om de problemen in de achterstandswijken op te lossen.

Maar sindsdien is er maar weinig gebeurd. Het banlieuebeleid wordt daarom als een grote mislukking gezien door de inwoners ervan, zag correspondent Frank Renout onlangs bij een bezoek aan de Parijse voorstad Clichy-sous-Bois.

Het bewerkstelligen van echte gelijkheid is nog een grote klus. "Het ontbreekt vooralsnog aan fatsoenlijk beleid en de politieke wil om racisme effectief te bestrijden en duurzaam tegen te gaan", herkent ook Niek Pas, historicus en Frankrijkdeskundige van de Universiteit van Amsterdam.

Maatschappelijke verdeeldheid

"In theorie definieert Frankrijk zich als 'één en ondeelbaar'", gaat Pas verder. "Maar door globalisering en multiculturalisme vereist het toepassen van deze kernwaarden in de samenleving steeds meer maatwerk. Dat is de uitdaging waar Frankrijk mee te maken heeft."

Aan inzet vanuit de samenleving ligt het niet, zeggen deskundigen dus ook, maar de maatschappelijke verdeeldheid, die steeds zichtbaarder wordt, maakt het moeilijk om problemen op te lossen. Pas: "De Franse samenleving is heel gepolariseerd met extreemrechts en radicaal-links, beiden extremer dan in Nederland."

Maar nog sterker dan die polarisatie is het grootste struikelblok voor het land zijn eigen dna. Sayyid durft wat dat betreft een verregaande conclusie aan. "Islamofobie en racisme komen niet van een paar individuen, maar ze zijn onlosmakelijk verbonden met Frankrijk als staat."