211 rupsen en 63 spinnen: 'slim vogelhuisje' moet vertellen wat bewoners eten

• Francien Yntema

  redacteur Binnenland

Een vogelhuisje dat dagelijks vertelt wat de bewoners hun jongen voeren. "211 rupsen, 63 spinnen, 56 vliegen en 99 andere prooien", bijvoorbeeld. Wetenschappers werken aan technologie en algoritmes die dat mogelijk moeten maken. De eerste koolmezen, pimpelmezen en boomklevers kregen deze week een nieuw dak op hun nest; zij helpen onze kennis over de biodiversiteit in Nederland te verbeteren.

De eerste veldproeven met deze 'slimme nestkasten' vinden plaats in een Amsterdams park en op de Veluwe. De huisjes krijgen een sensor voor de opening die opmerkt wanneer de vogels naar binnen vliegen, meestal met een snavel vol voedsel. Precies op dat moment maakt de camera die in het dak is ingebouwd een filmpje. Per nestkast gebeurt dat honderden keren per dag.

Vogel-dieet

Live meekijken in vogelnesten kan al langer, maar bijzonder aan dit project is dat de technologie uiteindelijk automatisch moet vaststellen wat de vogels aan eten de nestkast in brengen, zegt onderzoeker Jacob Kamminga van de Universiteit Twente. Hij ontwikkelt de technologie voor de nestkast. "Zo kunnen we straks met weinig moeite veel meer informatie verzamelen en nieuwe inzichten opdoen."

Wetenschappers bekijken beelden uit de nestkasten nu nog zelf, handmatig. Ecoloog Emily Burdfield-Steel van de Universiteit van Amsterdam onderzoekt bijvoorbeeld of vogels in de stad een ander dieet hebben dan in het bos. Op die manier wil ze te weten komen of hongerige vogels het leven van insecten in de stad lastiger maken.

In plaats van urenlange video's door te ploegen, zal ze komende weken de korte filmpjes uit de slimme nestkast analyseren. Ze hangt labels aan de beelden van de insecten die de kast in komen, zoals 'rups' en 'vlieg'. Of zelfs: 'eikenprocessierups' of 'kruisspin'.

Onderstaande beelden zijn afkomstig uit de onderzoeks-nestkasten:

Om de prooien automatisch te herkennen, ontwikkelt Kamminga een algoritme. Hij zal tienduizenden screenshots die ecoloog Burdfield-Steel en haar collega's labelen, gebruiken om het algoritme te leren wat er op de beelden te zien is. Hoe meer snavels met verfrommelde spinnen en geplette rupsen het algoritme heeft 'gezien', hoe beter het prooien herkent. Daardoor zijn er steeds minder controles nodig.

Schepje aarde

De vogelhuisjes zijn onderdeel van een grootschalig onderzoeksproject dat ons beeld van wat er in Nederland leeft, moet verbeteren. Door vast te leggen wat de vogels eten, bieden de slimme kastjes namelijk óók zicht op de soorten die om zo'n huisje heen leven. En daarmee op de biodiversiteit op die plek.

Binnen het project 'Arise' werken wetenschappers aan meer van zulke technologieën. Aan microfoons die automatisch registeren welke soorten vogels en sprinkhanen ergens aanwezig zijn, bijvoorbeeld. En aan methodes om op basis van dna sneller en makkelijker vast te stellen welke soorten er leven in een beetje water of een schepje aarde.

45.000 soorten

"Vergelijk Arise met een nieuwe ruimtetelescoop", zegt programmamanager Elaine van Ommen Kloeke van Naturalis Biodiversity Center. "Die leert ons het heelal beter te begrijpen. Arise bestaat uit heel veel kleine onderdelen die ons veel gedetailleerder laten zien wat er allemaal leeft in Nederland."

Hoewel bekend is dat de biodiversiteit wereldwijd ernstig onder druk staat, vindt Van Ommen Kloeke het nodig om méér soorten te monitoren. "In Nederland komen zo'n 45.000 soorten voor; van vogels en vossen tot schimmels en algen. Van slechts van een fractie weten we hoe ze ervoor staan. Over die andere soorten hebben we meer gegevens nodig, want je kunt iets pas beschermen als je weet hoe het gaat."

Niet wachten

"Meer kennis over de soorten die hier leven is natuurlijk goed", reageert strategisch adviseur Sander Turnhout van kennisplatform SoortenNL. "Maar de biodiversiteitscrisis wordt niet veroorzaakt door een gebrek aan kennis. We weten al dat we ons gedrag moeten veranderen en bijvoorbeeld het stikstofprobleem en verdroging moeten aanpakken. Daar hebben we Arise niet voor nodig."

Van Ommen Kloeke is het daarmee eens. "We moeten niet op de uitkomsten van Arise wachten om de problemen aan te pakken. Toch kan het project wel helpen om vast te stellen welk effect maatregelen hebben. Als je natuurgebieden met elkaar verbindt of bijvoorbeeld het grondwaterpeil verhoogt, dan zou je dat terug moeten zien in Arise."