Gefilmd worden, echo op je mobiel: Iraanse NL'ers vrezen lange arm Teheran

• Maartje Geels

  redacteur Online

Ze merken dat de Iraanse ambassade op Instagram berichten bekijkt, horen vreemde stemmen tijdens telefoongesprekken en worden gefilmd bij demonstraties. Iraanse Nederlanders die zich uitspreken tegen het regime, zeggen dat ze in de gaten gehouden worden door de Iraanse autoriteiten. De NOS sprak met een aantal over hun ervaringen sinds de grootschalige demonstraties in Iran anderhalve maand geleden begonnen.

Parisa* (niet haar echte naam) woont in Nederland en uit zich al weken over de situatie in het land. Net als veel andere Iraniërs in Nederland plaatst zij op Instagram berichten over de protesten, die begonnen na de dood van de 22-jarige Koerdisch-Iraanse Jina Mahsa Amini.

Parisa merkte meermaals dat haar stories (berichten die slechts korte tijd zijn te zien) door een account van de Iraanse ambassade in Nederland werden bekeken. Daarin is ze niet de enige. "Ik weet van tientallen Iraanse Nederlanders dat hun sociale-media-accounts zijn bekeken door de ambassade".

Gevolgen voor veiligheid

Toen ze in de gaten kreeg dat de ambassade in Den Haag haar berichten bekeek, schrok ze vreselijk. "Alleen al als je je uitspreekt tegen het politiegeweld, krijg je van Teheran het stempel 'activist' en kom je op de radar. Ook al ben je een gewone burger in Nederland." Dat kan gevolgen hebben voor het verlengen van paspoorten, maar ook voor de veiligheid van familieleden die nog in Iran zijn.

Bellen met de 'gewone' telefoonlijn durft Parisa niet meer. "Ik hoor piepjes door telefoongesprekken heen, vooral als ik met Iraanse familieleden bel. Daarom durf ik geen contact meer te hebben met hen, we durven er niet over te praten."

Communiceren doen veel Iraanse Nederlanders volgens Parisa nu via een VPN-verbinding of via goed versleutelde chatapps. "Ook let ik heel goed op vreemde e-mails. Je bent constant bang dat er spyware op je telefoon gezet wordt en de diensten meelezen".

Mannenstem op de lijn

Ook Maryam* denkt dat ze afgeluisterd wordt. Zij hoort tijdens het bellen echo's op de lijn of er vallen delen van het gesprek weg. "Recent belde ik met een vriendin en het viel haar ook op. Jij hebt echt rare shit met je telefoon, zei ze".

Weer een andere vrouw met wie de NOS contact had, vertelt dat ze tijdens een telefoongesprek met een vrouwelijk familielid een mannenstem dwars door het gesprek hoorde. Ook zij sprak zich uit tegen het Iraanse regime.

Iraanse Nederlanders vermoeden dat ze ook offline in de gaten gehouden worden. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij demonstraties zoals die in Amsterdam, eerder deze maand. Zo'n duizend mensen kwamen daarop af. Op beelden in handen van de NOS is te zien hoe een vrouw zich met haar rug naar het podium door de menigte wurmt. Haar telefoon houdt ze hoog boven haar hoofd.

"Ze was me vanuit m'n ooghoek opgevallen. Ik merkte haar op toen ze zich tegen de richting van het podium keerde met haar telefoon in haar hand", vertelt Samira*. "Ik kreeg instinctief een verkeerd gevoel. Ik probeerde me met anderen achter protestborden te verschuilen, maar ze had ons al op beeld." Een vrijwilliger van de demonstratie die anoniem wil blijven, bevestigt dat de vrouw gezichten aan het filmen was.

Dat activistische Iraniërs in Nederland in de gaten gehouden worden, is volgens Christopher Houtkamp van Instituut Clingendael zeer goed mogelijk. Hij houdt zich bezig met het leven in diaspora en de lange arm die buitenlandse regimes in Nederland hebben. "Dit soort methodes zijn zeker niet onbekend. Regimes van groot tot klein ondernemen zulke acties, we weten het van bijvoorbeeld China en Rwanda, maar ook van Sierra Leone en Iran."

Volgens Houtkamp is het doel niet per se het vergaren van inlichtingen, maar gaat het vooral om intimidatie. Daarvoor worden sociale media gebruikt, maar het gebeurt ook 'offline' door mensen bij demonstraties te filmen. "Het verbaast me niet dat demonstranten het gevoel hebben dat ze bespioneerd werden. Het intimideren van politieke tegenstanders is een belangrijk doel van diasporapolitiek", legt hij uit.

Destabilisatie van het regime

Dat geldt met name voor Iran. Sinds de Islamitische Revolutie in 1979 ontvluchtten veel Iraniërs vanwege hun politieke opvattingen het land. "De meeste mensen die hierheen zijn gekomen, zijn tegenstanders van het huidige regime", legt Houtkamp uit. "Iran heeft er, meer dan veel andere regimes, baat bij om die bewegingen te monitoren. De oppositie in het Westen is omvangrijk, die kan het regime in Teheran daadwerkelijk destabiliseren."

Of er inderdaad sprake was spionage bij de geïnterviewden, kan Houtkamp niet zeggen. In 2019 bevestigde de AIVD dat twee Iraanse Nederlanders in 2015 en 2017 vrijwel zeker door het regime waren geliquideerd, maar over andere vormen van dreiging is weinig bekend.

"Vergeleken met andere regimes die diasporapolitiek bedrijven, zit Iran in het hoogste geweldsspectrum", zegt Houtkamp. "Maar hele concrete voorbeelden zijn niet openbaar beschikbaar, het regime zal daar nooit iets over zeggen", aldus de onderzoeker. "Maar Iran heeft absoluut de middelen en de motivatie om hier te spioneren."

'Duizelingwekkend angstmakend'

De mensen die de NOS sprak, beschrijven de acties als intimiderend en eng. Zij weten dat ze voorlopig niet terug kunnen naar Iran. Ook vrezen ze voor de veiligheid van familieleden die nog wel in het land wonen en wantrouwen zij andere Nederlandse Iraniërs.

"We zijn bang dat er tegen de diaspora hard wordt opgetreden en onze families zullen worden verhoord", zegt Parisa. Dat ze aan de telefoon mogelijk is afgeluisterd, noemt ze "duizelingwekkend angstwekkend". "Maar ik voel ook woede. We maken ons zorgen over wat er in Iran gebeurt, waar halen ze het gore lef vandaan ons in de gaten te houden?"

Maryam: "Ik voel me nu voorlopig veilig omdat ze een stel demonstranten in Nederland niet zo snel echt iets aan zullen doen, daar hebben ze geen tijd voor. Maar de diaspora staat op voor vrienden en familie in Iran en dat proberen ze duidelijk in de kiem te smoren."

Samira, die in Amsterdam demonstreerde: "Ik voelde me onveilig. Ik kreeg steeds angstbeelden dat ik hier zou worden opgezocht en ze me iets aan zouden doen. Het duurde twee dagen voor ik weer kon slapen." Toch overweegt ze niet om te stoppen. "Het Iraanse regime werkt via bang maken, ze willen je intimideren. Maar ik kan niet stil blijven zitten."