Huisartsenzorg is zelf ziek: personeel kan niet op vakantie
De werkdruk op de huisartsen neemt onverminderd toe. Mensen die zich niet meer als patiënt kunnen inschrijven en huisartsen die al voor hun pensioen stoppen zijn al bekende gevolgen. Daar komt nu bij dat sommige huisartsen vanwege personeelsgebrek deze zomer niet op vakantie kunnen. Volgens huisartsen een symptoom van een zorgsysteem dat ernstig vastloopt.
Voor praktijkhoudende huisartsen is het al langer lastig om externe invallers te vinden, zeker in regio's waar per inwoner minder huisartsen zijn. Maar dat vakanties in het water vallen is relatief nieuw. Een riskante ontwikkeling bij een chronisch overwerkte beroepsgroep die een sleutelfunctie vervult in de zorg.
Uit periodiek trendonderzoek van de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) blijkt dat 5,4 procent van de huisartsen of hun medewerkers niet op vakantie kon gaan. 6 procent ging korter op vakantie. En 18 procent van de artsen en hun personeel paste hun vakantieplanning aan, terwijl ruim een derde van de praktijken externe huisartsen of assistenten inhuurde om vakanties überhaupt mogelijk te maken.
Het gaf mij wel onrust om op vakantie aan het werk te zijn, en te weten dat mijn collega's er extra werk bij kregen.
Ook in grotere steden als Amsterdam is het nu moeilijk voor huisartsen om hun praktijk te verlaten voor een vakantie. Het gaat vooral om huisartsen die een solopraktijk hebben, blijkt uit een rondgang van de NOS.
Zo kon de Amsterdamse huisarts Albertine Voncken wel weg, maar "echt lekker op vakantie gaan" was niet aan de orde: haar waarnemer was een dag ziek en ze moest vanaf haar vakantieadres aan de slag. "Collega's uit de wijk hebben na mijn telefonische beoordeling toch nog twee patiënten op hun praktijk gezien. Het gaf mij wel onrust om op vakantie aan het werk te zijn, en te weten dat mijn collega's er extra werk bij kregen naast hun eigen praktijk."
Deze situatie is geen incident. In het periodieke LHV-onderzoek stelde 70 procent van de praktijken in augustus uitval te hebben door ziekte of quarantaine.
Het gebruik om elkaars patiënten tijdelijk over te nemen is volgens de artsen niet meer te doen. Voncken: "We krijgen het dan zo druk dat we niet de zorg naar onze wens kunnen leveren. Vaak omdat ik spoedjes van mijn collega moest doen, waardoor mijn eigen patiënten weer langer wachten en vice versa."
Artsen die als zzp'er werken zijn momenteel erg gewild en door de hoge vraag uitermate schaars. "Dus als je al op vakantie kunt, loop je vooraf lange tijd te stressen om het te regelen."
Stoppen voor pensioen
Floor Seveke, huisarts in het Limburgse Valkenburg, kan deze zomer niet op vakantie. Voor een deel van de zomer kon ze niet genoeg waarnemers vinden en voor het andere deel onvoldoende vervangers voor haar assistentes.
"Daarom verricht ik de taak van mijn assistentes, terwijl waarnemers mijn taak overnemen", zegt Seveke. "Ik wil dat mijn personeel wel de tijd krijgt om weer op te laden."
De praktijk twee weken sluiten is uitgesloten. In juli ging haar collega met wie ze de praktijk deelde met pensioen. "Als ik dicht zou gaan moeten andere huisartsen in de regio klaar staan voor mijn 4200 patiënten. Dat gaat niet, omdat zij met dezelfde overbelasting te maken hebben."
In 2020 stopten twee andere huisartsen in de regio van Seveke. "Ik wil benadrukken dat zij niet met pensioen gingen, maar voortijdig stopten. Ze waren klaar met deze manier van werken. En dat zie je steeds vaker gebeuren. De werklast voor overgebleven praktijkhouders wordt zo te zwaar. Dat je niet op vakantie kunt gaan is daarvan een symptoom."
Huisarts Seveke geeft haar assistentes vakantie, maar werkt zelf door:
Zonder autonomie moet jij je aanpassen aan het werk in plaats van andersom, en dat kost veel energie.
"Werk kost energie en dat is ook helemaal niet erg, zolang je maar voldoende kunt herstellen. Dat is een cyclisch proces," zegt Wilmar Schaufeli. Als emeritus hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie is hij expert in de problematiek rondom burn-outs. Vakanties dragen bij aan dat herstel, al is het volgens Schaufeli wel tijdelijk.
"Beter is dat herstelmomenten onderdeel zijn van het dagelijkse leven door regelmatig te sporten of met vrienden leuke dingen te doen. In een beroep als huisarts is dat lastig. Je wordt geacht in je vrije tijd aan bijscholing te doen. Voor een deel vast uitdagend, maar daarnaast zijn er veel administratieve taken die - zeker als ze vrije tijd kosten - allesbehalve goed zijn voor het herstel."
Daarbij staat de professionele autonomie van huisartsen onder druk. Ze moeten vele handelingen verantwoorden bij zorgverzekeraars en geregeld soebatten om vergoedingen. Schaufeli: "Door zo'n dynamiek kan de werkdruk als veel zwaarder worden ervaren. Want zonder autonomie moet jij je aanpassen aan het werk in plaats van andersom, en dat kost veel energie."
Concrete afspraken
Minister Kuipers van Volksgezondheid onderhandelt deze week met zorgverzekeraars en belangenvertegenwoordigers uit de zorg om het zogenoemde Integraal Zorg Akkoord rond te krijgen. Daarin moeten concrete afspraken worden gemaakt om de werkdruk te verlagen, iets waar huisartsen als Seveke naar snakken.
Maar vorige week lekte een concept uit waarin weinig concreets stond over het verlagen van werkdruk. Belangenorganisaties LHV en Vereniging Praktijkhoudende Huisartsen willen het akkoord zoals het er nu ligt dan ook niet steunen. Het gaat erom spannen, maar het is de vraag of er een oplossing voor de werkdruk aan de horizon gloort.
