Omikrongolf nu echt begonnen, wat kunnen we komende tijd verwachten?
De omikrongolf is in Nederland nu echt begonnen, ondanks een lockdown. De afgelopen dagen is het besmettingsrecord meerdere keren verbroken. Bovendien gaan volgende week de scholen weer open, waardoor het virus waarschijnlijk een extra stimulans krijgt.
Tegelijkertijd zijn er voorzichtig positieve signalen. Omikron lijkt minder ziekmakend te zijn dan delta, en de ziekenhuisbezetting daalt. Wat valt er te zeggen over de komende weken?
Waar eindigt de stijging van besmettingen?
Met rond de 25.000 besmettingen per dag zit Nederland nu op een niveau, relatief gezien, waarop het Verenigd Koninkrijk en Denemarken een week of twee geleden al zaten. Die landen geven daarom een indicatie voor wat Nederland te wachten staat.
Experts noemden de stijging afgelopen woensdag zorgelijk, maar tot waar de besmettingscijfers oplopen is koffiedik kijken. Epidemioloog Frits Rosendaal van het LUMC sprak over een bandbreedte van 35.000 tot 100.000 per dag.
In het Verenigd Koninkrijk lijkt het aantal besmettingen voorzichtig af te vlakken, met een dagelijks gemiddelde van rond de 180.000 nieuwe besmettingen. Dat zou in Nederland rond de 45.000 besmettingen betekenen. "Ook in Denemarken zijn eerste tekenen van een afvlakking", zegt de Belgische viroloog Marc Van Ranst. Daar ligt het gemiddelde nu rond de 19.000 gevallen per dag. Omgerekend naar Nederland zouden dat 57.000 besmettingen zijn. In beide landen gelden overigens minder restricties dan in Nederland.
Bekijk dit verslag van Nieuwsuur over de situatie in het VK:
Duidelijk lijkt dat de generatietijd korter is dan bij eerdere varianten. Dat wil zeggen dat er minder tijd zit tussen het overdragen van de infectie van de ene persoon op de andere. Van Ranst: "De besmettingen gaan daardoor steiler omhoog, als een muur, maar de golf neemt dan ook een relatief kortere periode in beslag."
Veel is ook afhankelijk van hoeveel mensen een boosterprik laten zetten. In combinatie met opgelopen infecties leidt dat, in ieder geval tijdelijk, tot meer immuniteit in de samenleving.
Hoe ziekmakend is omikron?
Dat omikron milder is, blijkt uit analyses uit het buitenland. Dat wil zeggen: er belanden procentueel gezien minder mensen door in het ziekenhuis. "Ik zou het woord milder vermijden, omdat dat opgevat kan worden als: het is mild", zegt Van Ranst. "Ik noem het minder ziekmakend." De schattingen zijn dat omikron leidt tot 30 tot 50 procent van het aantal ziekenhuisopnames in vergelijking met delta.
Veldepidemioloog Amrish Baidjoe wijst erop dat het onduidelijk is of die percentages ook in Nederland zo uitvallen: "Denemarken en het Verenigd Koninkrijk hadden een gunstigere uitgangspositie dan wij. In het VK waren ze vroeger met boosteren, en de Denen en Britten hebben hun testcapaciteit beter op orde."
Dat omikron minder ziekmakend is, komt volgens Van Ranst doordat deze variant meer de bovenste luchtwegen - neus en keel - infecteert dan de onderste luchtwegen - de longen. Een longontsteking leidt vaak tot ernstige ziekte en dus ziekenhuis- en IC-opname. Van Ranst: "Het nadeel is wel dat omikron meer overdraagbaar is." Hoe meer virusdeeltjes in neus en keel, hoe makkelijker een besmet persoon die verspreidt.
Mogelijk missen we door die eigenschappen van de omikronvariant ook besmettingen. Omikron lijkt zich eerst in de keel te nestelen en daarna pas in de neus. Daarom geven zelftests mogelijk vaker ten onrechte een negatieve uitslag: de gebruiksaanwijzing geeft aan dat je alleen een monster af moet nemen in je neus. Van Ranst raadt aan met het wattenstaafje ook materiaal uit de keel af te nemen, al is dat lastig met de korte staafjes die bij zelftesten geleverd worden.
Het kan dat een keeluitstrijkje toevoegen wél een positieve test oplevert:
Daarnaast geeft omikron deels ook andere klachten dan eerdere varianten. Er zijn indicaties dat minder mensen last hebben van reuk- en geurverlies en meer van hoofdpijn en plotselinge, ernstige, vermoeidheid. Als mensen daarvan op de hoogte zijn, testen ze zich wellicht eerder.
Welke druk op zorg en samenleving levert dit op?
Het aantal besmettingen in combinatie met hoe ziek het virus maakt, bepaalt uiteindelijk de druk op de zorg. "Als er veel mensen tegelijk ziek worden, zorgt dat toch voor een grote druk op de zorg, van de eerste lijn tot aan de ziekenhuizen", zegt Van Ranst. Met een variant die de helft minder ziekmakend is, maar dubbel zoveel besmettingen veroorzaakt, heb je uiteindelijk precies dezelfde belasting in de ziekenhuizen.
Data uit het VK en Denemarken wijzen er wel op dat opname op de IC minder vaak nodig is. Minder patiënten krijgen zuurstof toegediend. Baidjoe: "Als mensen minder ziek worden, is de doorlooptijd mogelijk ook wat sneller, maar de aantallen blijven mogelijk hoog." De IC's zullen waarschijnlijk niet overbelast raken, denkt Van Ranst: "Al is de situatie voor Nederland wel anders dan bij ons in België, omdat wij meer capaciteit hebben."
De uitgangspositie voor Nederland is ook slechter. Voor omikron was er al sprake van een flinke deltagolf. Baidjoe: "Er zullen alsnog problemen komen op de verpleegafdelingen. De stress in de zorg is hoog en er is nog steeds veel uitgestelde zorg."
De hoge aantallen besmettingen leiden ook tot andere problemen dan alleen ziekenhuisopnames, zegt hij. "In het VK is er nu sprake van een systeemcrash. Niet alleen in de zorg, waar het verzuim hoog is, maar ook in andere sectoren omdat mensen massaal in quarantaine of isolatie moeten. Als we te snel versoepelen kan dat hier ook gebeuren."
