Brussels vaccin-debacle: heeft de Commissie zichzelf in de vingers gesneden?
De Europese Commissie en AstraZeneca praten vandaag opnieuw over het aantal vaccins dat AstraZeneca in het eerste kwartaal kan leveren. Het zal een moeilijk gesprek worden, want Brussel ligt op ramkoers met de farmaceut. Al begint de kritiek op het eigen handelen achter de schermen ook voorzichtig toe te nemen.
Vrijdag werd bekend dat AstraZeneca het eerste kwartaal geen 80 miljoen, maar slechts zo'n 30 miljoen vaccins zal leveren aan de 27 EU-landen. Dat bericht blijkt voor de Europese Commissie te zijn gekomen als donderslag bij heldere hemel. "We stonden compleet perplex", stellen bronnen binnen de Commissie. Juist op het AstraZeneca-vaccin was een groot deel van de EU-vaccinatiestrategie gebouwd.
Toch gingen er al weken geruchten dat AstraZeneca minder zou kunnen leveren. Bijna twee weken geleden liet een woordvoerder van het bedrijf zelfs aan de NOS weten dat de planning die het Nederlandse ministerie van VWS aanhield, een "oude planning" was. Diezelfde dag nog werd die bewering weer ingetrokken, maar uiteindelijk bleek die toch waar.
Voortrekkerij
De officiële Brusselse lijn is duidelijk: AstraZeneca is verantwoordelijk voor de te late levering. Het bedrijf lijkt bovendien het Verenigd Koninkrijk voor te trekken, deels met vaccins die nota bene in de EU zijn geproduceerd.
De Commissie zegt niet om welke vaccins het gaat, maar in december schreven Britse media al dat door productieproblemen in het Verenigd Koninkrijk zelf, in eerste instantie gebruik zou worden gemaakt van in Nederland en Duitsland geproduceerde vaccins. In Nederland werkt AstraZeneca samen met het Leidse bedrijf Halix.
De Commissie wil nu precies weten van AstraZeneca hoeveel vaccins daar zijn geproduceerd en waar ze heen zijn gegaan. Om te voorkomen dat dit in de toekomst nog eens gebeurt, moet er een meldingsplicht komen voor het exporteren van vaccins, vindt de Commissie. Rijkelijk laat, geven Brusselse diplomaten achter de schermen toe. Als die meldingsplicht er al was geweest, waren de in de EU geproduceerde vaccins wellicht ook hier gebleven.
Focus op de prijs
Het is niet de enige kritiek die in Brussel bij diplomaten en politici klinkt op de onderhandelingsstrategie van de Europese Commissie. Die zou veel te sterk gefocust zijn geweest op de prijs en veel minder op leveringsvoorwaarden. "We kennen de farmaceutische industrie nu al zo lang, we weten toch dat je je vingers na moet tellen als je met ze onderhandelt?"
Voor AstraZeneca is het duidelijk: "Wij hebben ons nergens op vastgelegd. We hebben beloofd ons uiterste best te doen", zei topman Pascal Seriot gisteren tegen het Duitse medium Die Welt.
Dat lijkt niet onwaarschijnlijk. Het contract met AstraZeneca is niet openbaar, dus niemand kan de uitspraak controleren. Maar in het enige contract met een farmaceut dat wel openbaar is, dat met het Duitse bedrijf Curevac, wordt over leveringszekerheid niet veel meer gezegd dan dat de farmaceut zijn uiterste best moet doen. Lukt het niet om de leveringsschema's te halen, "dan moet het bedrijf de Commissie zo snel als redelijkerwijs mogelijk informeren, de reden geven voor de vertraging en een nieuw leveringsschema opsturen".
Juriste Ellen 't Hoen verbaast zich over die "magere passage". "Er had kunnen staan dat ze een uitleg zouden moeten geven 'tot tevredenheid van de Commissie'. Maar de contracten gaan vooral over het wegnemen van risico's voor de bedrijven en minder over het veiligstellen van de publieke investering."
Toch wijzen de beschuldigende vingers binnen de Europese Commissie vooral richting AstraZeneca. Commissie-bronnen wijzen op de "honderden miljoenen" die zijn betaald aan AstraZeneca om de productie al flink op te schroeven, nog voordat er marktgoedkeuring zou zijn voor het vaccin.
Ruim de tijd
AstraZeneca had sinds augustus de tijd om de vaccins te produceren. Toen werd het contract met de EU getekend. De farmaceut zelf zegt dat dat laat is. "Het contract met Groot-Brittannië was drie maanden eerder getekend dan het contract met de EU, dus we hebben drie maanden meer gehad om de problemen op te lossen."
Toch zeggen de Commissie-bronnen dat AstraZeneca ruim voldoende tijd had. Het bedrijf had nota bene goedkeuringsproblemen, waardoor het zichzelf maanden extra de tijd heeft gegeven om vaccins te produceren, klinkt het verontwaardigd.
Ook het excuus dat er problemen zijn in een Belgisch productiebedrijf geeft geen voldoende verklaring, zegt men bij de Europese Commissie. Het verklaart misschien een deel van het tekort, maar niet het volledige tekort. Verder wordt gewezen op twee Britse producenten, die gewoon zouden kunnen leveren.
Zo staan de Europese Commissie en AstraZeneca vandaag lijnrecht tegenover elkaar. Brussel zal het waarschijnlijk met politieke druk moeten oplossen, want juridisch lijkt er weinig kans op succes. "Als je een snoeihard contract hebt, dan verbaast het me dat er geen juridische stappen worden genomen. Dat is een veeg teken," stelt een diplomaat.
Toch was de officiële woordvoeringslijn van de Europese Commissie gistermiddag optimistisch. "Wij praten met AstraZeneca om deze doses te krijgen. En vertrouw me, wij zullen dit niet opgeven tot we ons doel hebben bereikt."
