Waarom Egypte de grens bij Rafah versterkt, ondanks solidariteit met Gazanen

• Annabel van Gestel

  redacteur Nieuwsuur

Terwijl zo'n anderhalf miljoen Gazanen zich hebben verzameld in en rondom grensstad Rafah, versterkt Egypte aan de andere kant de grens om ze tegen te houden. Palestijnen vrezen voor het aangekondigde grondoffensief van Israël, maar de grens blijft potdicht.

Egypte positioneert zich al decennia als bondgenoot van de Palestijnen. Waarom schiet het land ze niet te hulp?

Lang gold Rafah als het laatste toevluchtsoord voor Gazanen waar ze enigszins veilig waren. Tot afgelopen weekend, toen het Israëlische leger luchtaanvallen op de stad opvoerde en premier Benjamin Netanyahu dreigde dat een grondoffensief in de stad aanstaande is.

Palestijnen vragen bij Egyptische soldaten bij de grensmuur om hulp, maar de houding van Egypte ten opzichte van het opvangen van Palestijnse vluchtelingen is sinds het begin van de oorlog onveranderd: ze komen er niet in. "Ook al staan ze volledig aan hun kant in het conflict", zegt journalist Joost Scheffers tegen Nieuwsuur. Hij werkt al negen jaar als correspondent in Egypte voor verschillende media.

Anderhalf miljoen Palestijnen in Rafah kunnen geen kant op:

"De Egyptische president Sisi zegt dat het de Palestijnse zaak geen goed zou doen als Egypte de vluchtelingen opneemt." Scheffers verwijst naar het jaar 1948, bij Palestijnen bekend als de Nakba, de 'catastrofe'. Na het uitroepen van de staat Israël in dat jaar sloegen zeker 700.000 Palestijnen op de vlucht of ze werden verdreven van hun land. Zij keerden niet meer terug.

"Egypte weet dat als zij de Palestijnse vluchtelingen zullen opnemen, ook zij waarschijnlijk nooit meer zullen terugkeren naar hun geboortegrond in de Gazastrook", aldus Scheffers.

"Het is een principiële overweging", zegt ook Midden-Oostendeskundige Maurits Berger. "Egypte heeft zich decennia geleden al, samen met andere Arabische landen, gecommitteerd aan het in stand houden van de Palestijnse identiteit. Op het moment dat die landen hun nationaliteit geven aan de Palestijnen, verdwijnt het Palestijn-zijn."

Sinaï-woestijn

Bovendien zit Egypte helemaal niet te wachten op twee miljoen vluchtelingen op hun grondgebied, zeggen beide deskundigen. De Gazastrook grenst aan de Sinaï-woestijn, een onherbergzaam schiereiland ongeveer zo groot als Nederland en België samen. Egypte voert al jaren een strijd tegen jihadistische groeperingen die actief zijn in het gebied.

President Sisi is bang dat leden van Hamas of andere militanten zich bij die groeperingen zullen aansluiten en vanaf Egyptisch grondgebied de strijd tegen Israël zullen voortzetten. Berger: "Dan heeft Egypte te maken met een constant gevaar op een oorlogssituatie met Israël."

Hamas-bolwerk

Volgens Israël is Rafah het laatste bolwerk van Hamas en zijn grondtroepen nodig om de overgebleven Hamas-strijders uit te schakelen. "We gaan door met deze operatie", zei de Israëlische minister van Defensie Gallant vorige week. "En we zullen ook die delen in het zuiden bereiken waar we nog niet hebben gevochten. Vooral de laatste belangrijke plek die nog in handen is van Hamas: Rafah."

Berger denkt dat het uitschakelen van Hamas niet het voornaamste doel is van de operatie. "Het zou me niks verbazen als dit een doelgerichte strategie is om de Palestijnen en omliggende landen de angst in de benen te jagen, zodat Egypte de poort opendoet. Dan zijn zij van de Palestijnen af."

In november lekte een memo uit van het Israëlische ministerie van Inlichtingen waarin dit plan ook beschreven stond. Israël zou alle Palestijnen naar de Sinaï-woestijn willen verplaatsen, wat feitelijk neerkomt op etnische zuivering. Volgens Berger blaast Israël, door te dreigen met een grondoffensief in Rafah, dit plan nieuw leven in. "Ik denk dat Egypte dit heel goed doorheeft en dit spelletje niet wil meespelen met Israël, hoe verschrikkelijk ook voor de Palestijnen."

Vredesverdrag

Als reactie op het dreigende grondoffensief heeft de Egyptische regering laten weten dat dat het vredesverdrag met Israël, dat stamt uit 1979, in gevaar brengt. Die Camp David-akkoorden waren het begin van relatieve vrede tussen Egypte en Israël. Scheffers: "Vóór dat akkoord hebben Israël en Egypte vijf oorlogen met elkaar gevoerd. Als Egypte inderdaad dat verdrag opzegt, zou er zomaar eens een zesde oorlog kunnen komen."

Berger denkt het zo'n vaart niet zal lopen en dat deze waarschuwing van Egypte voornamelijk symbolisch is. "Egypte gaat geen oorlog beginnen. Al sinds de Jom Kipoer-oorlog in 1973 is duidelijk: Israël is militair de sterkste. Daarnaast krijgt Egypte jaarlijks een uitkering van 1,3 miljard dollar van Amerika voor het in stand houden van dat akkoord. Dat willen ze niet op het spel zetten."

Scheffer en Berger verwachten dat premier Netanyahu zich van internationale druk om af te zien van het grondoffensief - die ook komt van bondgenoot VS - weinig zal aantrekken. Berger: "Israël heeft een track record dat ze niet onder de indruk zijn van buitenlandse druk."