Tegen wil en dank speelt Egypte een sleutelrol in de oorlog tussen Israël en Hamas

Het lijkt de enige manier voor de Gazanen om te ontsnappen aan het geweld in de oorlog tussen Israël en Hamas: de grensstrook van ruim 12 kilometer die de Gazastrook deelt met Egypte. Maar de enige grenspost, bij Rafah, is ondanks aankondigingen van een tijdelijke opening (voor buitenlanders en Palestijnen met een tweede paspoort) nog potdicht.

Tegen wil en dank speelt Egypte een sleutelrol in de oorlog. Afgelopen woensdag, toen de humanitaire situatie in de Gazastrook verder verslechterde na het uitvallen van de enige energiecentrale, was het voor Egypte onbespreekbaar om veilige corridors voor vluchtelingen op te zetten.

Vrijdag veranderde er niets aan dat standpunt na de oproep van het Israëlische leger aan ruim een miljoen Gazanen om naar het zuiden te vertrekken, waarmee de druk op de Rafah-grensovergang alleen maar toenam.

Het openen van de grens oogt in theorie als de simpelste oplossing om een humanitaire ramp af te wenden, maar in de praktijk zet het Egypte voor een duivels dilemma: bij het gesloten houden van de grens dreigt een humanitaire catastrofe. Bij het openen is er volop vrees voor interne onrust.

Hamas versus Egypte

Zo is er de relatie tussen Egypte en Hamas. Hoewel Egypte de afgelopen jaren geregeld heeft bemiddeld tussen Israël en Hamas, is de militante Palestijnse beweging die het voor het zeggen heeft in de Gazastrook allesbehalve een bondgenoot van Egypte.

Dat heeft te maken met de nauwe banden tussen Hamas en de Moslimbroederschap. Die organisatie is in Egypte bestempeld als terroristisch en verboden, nadat de Moslimbroederschap ruim tien jaar geleden de macht had verloren na een staatsgreep van het leger. Die coup werd geleid door de huidige president Abdel Fattah al-Sisi.

Bij een vluchtelingenstroom vanuit Gaza vreest Egypte dat er aan de Moslimbroederschap gelieerde Hamas-strijders mee zullen komen. Het is ook de reden dat Egypte de grensovergang bij Rafah sinds de machtsovername van Hamas in 2007 grotendeels gesloten houdt.

Daarnaast heeft Egypte zelf al vaker benadrukt dat een massale vluchtelingenstroom vanuit de Gazastrook naar Egypte niet in het belang is van de Palestijnse zaak, waar volop steun voor is onder de Egyptische bevolking. Het is de vraag of de vluchtelingen dan ooit weer kunnen terugkeren naar de Gazastrook.

De invloedrijke Al-Azhar-universiteit in Caïro, het oudste en invloedrijkste instituut binnen de soennitische islam, verspreidde woensdag nog een persverklaring waarin het Palestijnen op het hart drukte dat het beter was om te sterven als "helden op eigen grond, dan die grond als een prooi achter te laten voor de bezetters".

Geen compromissen

Verder worstelt Egypte in de aan de Gazastrook grenzende Sinaï-woestijn al jaren met geweld van groepen die gelieerd zijn aan terreurorganisaties als Islamitische Staat en Al-Qaida. Het land vreest dat Hamas-strijders die groepen versterken als de grens met de Gazastrook open is, legt Maurits Berger, hoogleraar islam en het Westen aan de Universiteit Leiden, uit.

President Sisi benadrukte dinsdag dat er "geen compromissen" gesloten zullen worden als het gaat om nationale veiligheid van zijn land, "onder welke omstandigheid dan ook".

Sisi balanceert op een dun koord bij alles wat hij zegt over de kwestie, gezien de brede steun voor de Palestijnse zaak onder de Egyptische bevolking en het feit dat er over twee maanden presidentsverkiezingen zijn. Tegelijk was Egypte in 1979 na de Camp David-akkoorden het eerste land dat een vredesverdrag sloot met Israël. Sindsdien werken de landen op diplomatiek vlak nauw samen.

De oproep van Israël aan Gazanen om te vertrekken, leidde tot paniek:

De onafhankelijke Egyptische nieuwssite Mada Masr onderstreepte eerder deze week dat de regering-Sisi voor complexe vraagstukken staat, waar snel antwoorden op moeten komen.

De site sprak met anonieme bronnen, met hoge posities binnen de Egyptische overheid. Een van die bronnen zei dat Egypte in ieder geval niet een herhaling wil van wat er vijftien jaar geleden gebeurde, toen de muur bij de Rafah-grens bij een bestorming deels werd opgeblazen en er wekenlang duizenden mensen tussen Gaza en Egypte konden pendelen.

Opvangplekken bij de grens

Toch is het land alvast begonnen met het gereedmaken van opvangplekken nabij de grens. Volgens journalist Joost Scheffers, al jaren woonachtig in Caïro, houdt Egypte inmiddels serieus rekening met een nieuwe bestorming.

"Het leger is ook naar de grensstreek gestuurd, maar het is de vraag wat die soldaten - vooral dienstplichtigen - gaan doen als Palestijnen daadwerkelijk de grens overkomen", zegt Scheffers. "Plus: wat er nu is opgezet, is gericht op een gecontroleerde vluchtelingenstroom. Het gaat hier om lastig toegankelijk, dunbevolkt woestijngebied. Het is in ieder geval met zekerheid te zeggen dat Egypte niet klaar is voor een ongecontroleerde vluchtelingenstroom."