Noodgedwongen werd Qatar een diplomatieke superster

De afgelopen dagen liet Hamas twee keer twee gegijzelden vrij. Dat lijkt vooral gelukt dankzij Qatar, dat een sleutelrol speelt in de onderhandelingen.

Waar het Midden-Oosten soms een brij van vijandschappen en bondgenootschappen lijkt, kiest Qatar bewust voor een neutrale rol. Daar maakt zowel Israël als Hamas nu gebruik van. Hoe werd Qatar, een ministaatje met ongeveer 2,5 miljoen inwoners, zo'n belangrijke speler in dit conflict?

Hamas- en Taliban-kantoren

De eerste reden is simpel; de politieke top van Hamas is er gevestigd, in één van de vele luxehotels in hoofdstad Doha. De reden daarachter is wat complexer, legt Golfstaten-expert Hasan Alhasan (Instituut voor Strategische Studies in Bahrein) uit. "In de Syrië-oorlog vocht Hamas met de opstandelingen tegen het Assad-regime. In 2012 vluchtte de Hamas-leiding het land uit. Op verzoek van de Verenigde Staten en in overleg met Israël gaf Qatar Hamas toestemming om in Doha een politiek kantoor te openen."

De Amerikanen wilden zo voorkomen dat Hamas onderdak zou krijgen in Iran, zegt internationale veiligheidsexpert Andreas Krieg (King's College London), gespecialiseerd in de Arabische wereld. "Want met Qatar heeft de VS wél een goede relatie. Zo hield de VS rechtstreeks toegang tot Hamas."

In 2013 werd Qatar al een toevluchtsoord voor de Taliban-leiding, ook op verzoek van de VS. Alhasan: "Daarnaast is Qatar een bemiddelaar in meerdere conflicten in de Hoorn van Afrika."

Qatar werd niet zomaar een diplomatieke superster, zeggen de experts. Krieg: "Het land is zo klein en ligt ingeklemd tussen vijanden Saudi-Arabië en Iran dat het zich haast wel moet verkopen als het land van diplomatie en bemiddeling."

Als middelman van het Midden-Oosten garandeert Qatar veiligheid voor zichzelf én maakt het de regio stabieler, zegt Alhasan. "Maar het is ook een manier om invloed uit te oefenen en zichzelf te promoten op het wereldtoneel."

Krieg: "Qatar werd rijk van olie en gas, maar door zich ook op diplomatie te richten bouwen ze goede relaties op met wereldmachten die anders alleen maar concurrenten zouden zijn."

Dankzij die unieke positie kan Qatar tegelijk met Iran een gasveld beheren én een belangrijke Amerikaanse legerbasis met duizenden manschappen huisvesten, terwijl Iran en de VS gezworen vijanden zijn. Alhasan: "Voor Qatar is het een strategische noodzaak om banden te onderhouden met landen en partijen die elkaar niet mogen."

Bij het vrij krijgen van de Israëlische gijzelaars komen die banden nu goed van pas. "Geen enkel ander land kan praten met zowel Israël, Egypte, de VS en bovenal met Hamas", zegt Krieg. "Ismail Haniya, een van de politieke leiders van Hamas, verblijft in Qatar én hij luistert naar Qatar."

De afgelopen jaren konden Israël en de VS dat vertrouwen tussen Qatar en Hamas gebruiken om Hamas in toom te houden. Dat gebeurde ook door middel van geld, zegt Alhasan. "Een vertegenwoordiger van Qatar vloog heel vaak met zakken geld naar Tel Aviv om dan naar Gaza door te reizen. Dat hoorde bij de afspraak tussen Qatar, Israël en Hamas."

Het ging om miljoenen dollars per maand, vooral om de salarissen van ambtenaren te betalen. Hamas bestuurt Gaza, dus volgens Alhasan is het onvermijdelijk dat het geld daar ook terechtkomt. Toch denkt Krieg dat het onwaarschijnlijk is dat de militaire tak van Hamas ervan profiteert "want Israël controleert de geldstromen volledig".

'Hamas gaat niet zomaar door met vrijlatingen'

Hoe dan ook kon Israël op deze manier Hamas in Gaza "een beetje rustig houden", zonder ermee te hoeven praten, zegt Alhasan. Tegelijkertijd hield dit beleid Hamas in stand, wat volgens critici de aanslagen van 7 oktober mede mogelijk maakte.

Op dit moment is het maar zeer de vraag of Israël de Qatar-route kan gebruiken om meer gijzelaars vrij te laten - of om een nog grotere doorbraak te bewerkstelligen. Israël zou zelf ook iets moeten inleveren aan de onderhandelingstafel en daarvoor is de wond van de Hamas-aanslagen nog te vers, denkt Krieg.

"De vrijlatingen tot nu toe zijn eenzijdige tekenen van goede wil. Hamas gaat er niet mee door als ze daarna worden vernietigd. Ze willen er iets voor terug. In de diplomatie geven alle partijen een beetje toe maar door de pijn die Israël nu ervaart is dat natuurlijk heel moeilijk voor Israël."