Waarom stuurt Wit-Rusland migranten naar EU? 'Regime is elke schaamte voorbij'

Onder begeleiding van Wit-Russische grensbewakers trokken maandag zo'n duizend migranten naar de Poolse grens. In groepjes probeerden ze vervolgens die grens over te steken, telkens tegengehouden door Poolse militairen.

Wit-Rusland beschuldigt Polen van inhumaan beleid, maar volgens EU-landen stuurt Wit-Rusland bewust migranten de grens over. Polen spreekt van een "vijandige actie" en heeft duizenden extra militairen naar het gebied gestuurd.

"Dit is een schoolvoorbeeld van ondermijning", zegt Oost-Europadeskundige Hubert Smeets. "Via de stroom migranten wil Wit-Rusland de interne Europese verhoudingen ondergraven."

'Vreemde situatie'

Dat is al even de aan gang. De afgelopen maanden reizen steeds meer migranten uit Azië, het Midden-Oosten en Afrika via Wit-Rusland naar de grens met Polen, Litouwen en Letland in een poging de EU binnen te komen. De eindbestemming is meestal Duitsland.

Polen stuurt die mensen geregeld terug naar Wit-Rusland. Bij de grens zijn al doden gevallen. Hoe het er in het grensgebied precies aan toegaat, probeert zowel Polen als Wit-Rusland stil te houden, zegt correspondent Saskia Dekkers. Zij is in Polen, vlak bij de grens. "Het is een heel vreemde situatie. Vijf kilometer achter me zitten honderden, misschien wel duizenden mensen vast in een bos en wij kunnen niet controleren hoe de situatie werkelijk is."

De Poolse regering heeft de noodtoestand afgekondigd in het gebied. In een strook van drie kilometer langs de grens mogen media en hulpverleners niet komen. Dekkers: "Dus de enige informatie die we hebben zijn de propagandafilmpjes van het Wit-Russische leger, van het Poolse leger en de getuigenissen van migranten."

Sommige migranten zitten al maanden vast in een bos langs de grens, vertelt de Irakees Bakhtiar in videoberichten aan Nieuwsuur. De sfeer is vaak grimmig en de omstandigheden bar, zegt hij:

Wit-Rusland helpt de migranten uit onder meer Irak, Jemen en Syrië actief de EU te bereiken. Met vliegtuigen van staatsluchtvaartmaatschappij Belavia worden ze vanuit bijvoorbeeld Dubai en Beiroet naar Wit-Rusland gebracht, zegt Oost-Europadeskundige Smeets.

Volgens hem wil president Aleksandr Loekasjenko hier twee dingen mee bereiken. Ten eerste wraak voor de sancties die de EU invoerde na mensenrechtenschendingen en de frauduleus verlopen presidentsverkiezingen in Wit-Rusland van vorig jaar. "Het helpen van migranten is een provocatie. Loekasjenko ondermijnt de verhoudingen in Europa." Loekasjenko zet Polen, dat geen migranten wil opvangen, tegenover West-Europese landen "die humane opvattingen hebben over hoe met migranten om te gaan".

"Europa weet zich hiermee geen raad. Je ziet het ongemak over het Poolse terugduwen dat in strijd is met EU-afspraken."

'Fascistische trekken'

Ten tweede leveren de migranten Loekasjenko geld op. "De migranten hebben vaak duizenden euro's aan mensensmokkelaars betaald", beaamt correspondent Dekkers. Een deel van dat geld vloeit door naar het regime. Smeets: "Loekasjenko ontpopt zich als mensensmokkelaar. Maar daar zit hij niet mee. Hij is elke schaamte voorbij. Het regime begint steeds fascistischer trekken te krijgen."

Daarin wordt Loekasjenko gesteund door de Russische president Vladimir Poetin, zegt Smeets. Die wil de twee landen verder later samensmelten in de zogeheten Uniestaat. "Die krijgt steeds meer gezicht, onder meer middels gezamenlijk buitenland- en defensiebeleid."

Maar ondanks de rol van Poetin spreken EU-landen hem er niet op aan. Dat terwijl sancties tegen Rusland wel wat kunnen uithalen, denkt Smeets. "Maar mensen in de omgeving van Poetin sanctioneren, kan de EU niet doen zolang die niet precies weet wat hun rol is."

Vrees voor oorlog

Smeets vreest dat de provocaties van (Wit-)Russische zijde op geweld kunnen uitdraaien. "Er zou al sprake zijn van schoten over en weer."

Ook aan Poolse kant zijn ze bang "dat het gaat escaleren of zelfs tot een oorlog komt", hoort correspondent Dekkers. "Een oorlog tussen Wit-Rusland en Polen, waar dus ook de Europese Unie mee te maken krijgt."

De migranten voelen zich ondertussen een speelbal in dit geopolitieke steekspel, zegt Dekkers. "Ze hebben niets meer te verliezen. Het enige wat we zeker weten is dat de mensen daar absoluut weg willen, naar West-Europa, die grens over."