Reizend door Europa, met het coronavirus op de hielen
De eerste keer dat we corona in de ogen kijken, zal ik nooit vergeten. Het is eind maart en we hebben toestemming om te filmen in een ziekenhuis in Breda. Op een brancard wordt een angstig hoopje mens binnengebracht. Het is mevrouw J., een jaar of zeventig. Ze snakt naar adem en kreunt.
Behulpzame verpleegkundigen, ingepakt als maanmannetjes, dienen zuurstof toe via slangen in haar neus. Langzaam komt er kleur in haar gezicht en kan ze ademen. En praten. Ze vertelt hoe ze plotseling dacht dat ze stikte. "Dit is dus corona", dacht ze nog. "Dit is het einde."
Die ochtend worden meer mensen het ziekenhuis binnengereden. Soms jong, met hun sportschoenen nog aan. Allemaal in ademnood. Die beelden blijven bij ons als we begin april starten aan een reis door elf Europese landen om de coronacrisis te verslaan.
Controles en argwaan aan de grens
Wekenlang reist de angst voor het virus met ons mee, over lege snelwegen en rotondes, door uitgestorven steden. Tussen de huizen hangt een diepe stilte. In zichzelf gekeerde mensen jakkeren over straat, alsof corona hen op de hielen zit. Het massale klappen om acht uur voor het medisch personeel dat even de stilte verbreekt.
Nooit eerder zagen we landen zo stevig op slot.
Er is vrees voor buitenstaanders. Douaniers controleren weer, op afgelegen plekken langs de grens. Overal moeten we verklaringen met stempels tonen. In Oostenrijk moet de hoteleigenaar verplicht onze coronatest nakijken. Omdat we 'virusvrij' zijn, mag hij ons een slaapplek bieden.
Mevrouw J. knapt wat op, horen we. Ze ligt op de corona-afdeling en heeft ons bloemetje ontvangen. Wij zien intussen diepe rouw in heel Europa.
Vijf lijkwagens op een rij, wachtend voor een klein kerkhof op het Franse platteland. Het overvolle condoleancekamertje. Kisten, zelfs op stoelen, met net overleden slachtoffers. De begrafenisondernemer die zijn verdriet probeert weg te slikken.
Zoveel omhooggehouden foto's naar de camera. Een overleden Zweedse vader, een Hongaarse moeder - zoveel pijn.
Opgepakt vanwege een toeterprotest
Soms is de angst voor controle groter dan voor het virus. Verbijsterd filmen we de stevige aanpak in Frankrijk; zwaarbewapende agenten controleren mensen midden op straat. In Mulhouse rennen mensen naar huis om voor negen uur 's avonds binnen te zijn, vanwege de avondklok. Een minuut treuzelen kan een bon van 360 euro opleveren.
Is het de vrees voor besmettingen of wordt de Franse burger in de greep gehouden? De opstand van de gele hesjes is hier niet vergeten, zo lijkt het.
In sommige landen is een draaiende economie belangrijker dan de gezondheid van de burger. Oostenrijkse après-ski-bars blijven begin maart open voor feestende toeristen, ook al is er corona geconstateerd. Poolse kolenmijnen laten hun kompels weer afdalen naar benauwde gangen, terwijl het gevaar van besmetting niet geweken is. Het virus maakt de weg vrij voor hypocrisie en politiek gewin.
Hongarije gebruikt de pandemie om burgers de mond te snoeren. Wie kritiek heeft op het coronabeleid wordt van zijn bed gelicht. Tientallen gewapende agenten arresteren landbouwingenieur János. De 55-jarige Hongaar riep op tot een klein toeterprotest over het onnodig leegmaken van ziekenhuisbedden.
"Ik dacht aan een grap met de verborgen camera", vertelt zijn vrouw. Maar hij wordt urenlang verhoord en riskeert vijf jaar cel. De intimidatie doet haar werk. Wie wil zijn mond nog opendoen?
Meer ruimte voor de mens
Al reizend zien we Europa langzaam veranderen. Provisorische grenslinten zijn opgerold. Het dikke pak papier met toestemmingen is opgeborgen. Maar het virus is er nog steeds, het reist met ons mee.
Het zijn niet de mondkapjes die eraan herinneren. We zien het aan de levens van mensen. Hardhandig door elkaar geschud. "Corona is het ergste niet", vertelt de eigenaar van een Britse viswinkel. Hij ziet zijn vaste klanten verarmen. Nu al.
Maar er is ook hoop en solidariteit. Britten die eten inzamelen voor de allerarmsten, ook al is het verlepte sla en mayonaise. De verpleger in de Franse voorstad die belangeloos oude mensen in de gaten houdt. Steden die meer ruimte geven aan de mens, omdat iedereen beseft hoe weldadig rust kan zijn. En Europeanen die ontdekken dat reizen zonder vliegtuig ook van waarde is.
Wat voor Europa zal het virus creëren?
De Hongaar János krijgt plotseling steun uit Nederland en België. En in zijn land maakt onze reportage wel wat los. Er is een nieuwe discussie op gang gekomen over democratie en vrijheid, horen we. Daar heeft die coronacrisis dan tenminste een beetje aan bijgedragen.
Mevrouw J. belt niet terug, ik hoop dat ze in Duitsland op vakantie is.
Wij vragen ons af wat voor Europa het virus zal creëren. Een Europa waar economisch gewin belangrijker is dan gezondheid? Waar corona wordt gebruikt om burgers het zwijgen op te leggen? Komt er meer solidariteit, een andere, kleinere wereld waar mensen meer centraal staan?
Inmiddels gaan de mondkapjes weer op en steden hier en daar op slot, met zelfs een avondklok. Wij hebben corona niet voor de laatste keer in de ogen gekeken.
