Het was een flinke puzzel, maar Ursula von der Leyen is erin geslaagd: ze heeft 'haar' Europese Commissie rond. Na maandenlange intensieve onderhandelingen achter de schermen, presenteerde de Commissievoorzitter gisteren haar team van 26 Eurocommissarissen. Maar voor de kandidaten is het nog geen gelopen race.
Nu de kandidaten weten welke portefeuille ze krijgen, wacht hun nog één belangrijke horde voordat ze daadwerkelijk aan de slag kunnen: de hoorzittingen in het Europees Parlement. De verwachting is dat niet iedereen de eindstreep zal halen.
Die hoorzittingen zijn jaren geleden in het leven geroepen omdat het Europees Parlement invloed wilde hebben op de samenstelling van de Europese Commissie, legt hoogleraar internationale betrekkingen Anna van der Vleuten uit. "Sinds het begin neemt het Europees Parlement die hoorzittingen heel serieus. De Europarlementariërs leggen de kandidaten het vuur aan de schenen."
Dat zegt ook Hendrik Vos, directeur van het Centrum voor EU-studies van de Universiteit Gent. "Parlementsleden die de kandidaten ondervragen zijn vaak gepokt en gemazeld in het domein van de kandidaat. Dus ze moeten er echt staan."
Dit 'mondelinge examen' heeft er in het verleden verschillende keren toe geleid dat lidstaten hun kandidaat moesten terugtrekken. Bezwaren van het Europees Parlement kunnen bijvoorbeeld te maken hebben met vermoedens van belangenverstrengeling, om controversiële uitspraken van een kandidaat of omdat het parlement twijfelt aan de deskundigheid van de kandidaat. Van der Vleuten: "Elke vijf jaar zijn er weer kandidaten die worden afgewezen of het heel moeilijk krijgen."
Kandidaten in het verleden die het (bijna) niet hebben gered
In 2004 haalde de Italiaan Rocco Buttiglione zich tijdens zijn hoorzitting de woede op de hals van een aantal Europarlementariërs omdat hij homoseksualiteit een zonde noemde. Een meerderheid stemde tegen zijn benoeming.
In 2009 kwam de Bulgaarse Rumiana Jeleva niet door de keuring omdat ze haar financiële belangen in een consultancyfirma had verzwegen. In hetzelfde jaar kreeg Neelie Kroes voor Nederland de portefeuille Digitale Agenda toebedeeld. Een aantal specialisten in het Europees Parlement vond dat ze tijdens haar hoorzitting onvoldoende deskundig overkwam. Ze moest op 'herexamen', waarna ze toch door mocht voor haar tweede termijn.
In 2014 werd de Sloveense Alenka Bratušek met een overweldigende meerderheid afgewezen vanwege een gebrek aan kennis over haar portefeuille Energie. Het feit dat zij zichzelf had genomineerd voor de functie hielp ook niet mee.
Bij de vorige hoorzittingen, in 2019, werd onder anderen László Trócsányi uit Hongarije afgewezen omdat hij geen opheldering kon geven over zijn banden met een advocatenkantoor.
Maar de hoorzittingen zijn niet alleen een screening op integriteit en deskundigheid. Er zit ook een politiek spel achter. Vos: "Als een christendemocraat sneuvelt in de hoorzittingen, zijn de christendemocraten erop gebrand om ook een socialist of liberaal te laten sneuvelen. Het is altijd weer de vraag hoe ver men zal gaan in de ondervraging."
Die dynamiek maakt de uitkomst van het proces onvoorspelbaar, zegt Van der Vleuten. "Dat betekent dat Von der Leyen zich goed zal hebben afgevraagd met welke samenstelling ze het minste risico loopt mensen alsnog te moeten vervangen."
Wie zal afvallen?
Welke kandidaten zullen afvallen, is moeilijk te voorspellen, maar hoogleraar Vos denkt dat de Hongaar Olivér Várhelyi het wel eens lastig kan krijgen. "Hij ligt al moeilijk in het Europees Parlement omdat hij meer voor de agenda van de Hongaarse premier Viktor Orbán werkt dan voor de Commissie. Hij krijgt de portefeuille Volksgezondheid en Dierenwelzijn en het is een mysterie of hij daar iets van weet. Ik acht de kans reëel dat hij sneuvelt."
