Medewerkers en oud-medewerkers van theatergezelschap Internationaal Theater Amsterdam (ITA) spreken van een angst- en doofpotcultuur die jarenlang heeft kunnen voortbestaan. Uit een cultuuronderzoek naar het bekendste theatergezelschap van Nederland blijkt dat een derde van de respondenten te maken heeft gehad met grensoverschrijdend gedrag. Onderzoeksleider Marjan Olfers zegt in Nieuwsuur dat met name belangrijke mensen "hoog in de hiërarchie" worden aangewezen als plegers.
Vorige maand werden de bevindingen van het cultuuronderzoek al gepubliceerd. Vandaag maakte het theatergezelschap bekend per direct de samenwerking met de Vlaamse sterregisseur Ivo van Hove te verbreken. Vorig jaar vertrok Van Hove al als artistiek directeur, maar hij bleef als gastregisseur en adviseur verbonden aan ITA. Ruim twintig jaar bepaalde hij de artistieke koers.
Ook de hele raad van toezicht van ITA treedt per direct terug.
Niet veilig
Van de ruim 450 huidige medewerkers van het theatergezelschap deed ruim de helft mee aan het onderzoek. Tachtig van hen zeggen in de afgelopen jaren één of meerdere ervaringen met grensoverschrijdend gedrag te hebben meegemaakt. Van de oud-werknemers die de vragenlijst hebben ingevuld, zegt 43 procent zich niet veilig te hebben gevoeld bij de leidinggevende en bijna twee derde voelde zich niet veilig bij de directie.
"Die onveiligheidsgevoelens zijn heftig en kunnen ook heftige gevolgen hebben", zegt Olfers. Vooral oudere medewerkers die al langer bij het gezelschap werken gaven aan nare ervaringen te hebben gehad. "Degenen die zij aanwijzen zijn vooral de 'gatekeepers', de belangrijke mensen binnen het gezelschap. Dat kunnen bijvoorbeeld belangrijke acteurs zijn omdat die hoger staan in de hiërarchie."
Intimidatie en machtsmisbruik
De vormen van grensoverschrijdend gedrag die het vaakst naar voren kwamen in het onderzoek zijn intimidatie en machtsmisbruik. Een kleiner deel heeft te maken gehad met pesten, discriminatie en seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Het gaat in de meeste gevallen om recente incidenten, voorgevallen in 2022 of 2023. Ook dit jaar zijn er ten minste twaalf meldingen gedaan van grensoverschrijdend gedrag. Een "aanzienlijke groep medewerkers" die aan het onderzoek meededen, zegt dat de situatie nu wel beter is dan voorheen, staat in het rapport. Zij spreken van een "angstcultuur" in het verleden waarbij grensoverschrijdend gedrag in de doofpot werd gestopt.
'Grensverleggend toneel'
In het rapport worden hoge prestatie- en werkdruk en de hiërarchische structuur binnen ITA genoemd als verklarende factoren voor de onveilige werksfeer. Op een personeelsbijeenkomst van ITA, waarvan een geluidsopname in bezit is van NRC, zou de nieuwe artistiek directeur Eline Arbo hebben gezegd: "Ik geloof heilig dat we grensverleggend toneel kunnen maken zonder grensoverschrijdend gedrag."
Daarover zegt Olfers: "In de kunstsector gaat alles om grenzen verkennen en grenzen verleggen. We willen als toeschouwer ook de echtheid en de spanning zien op het toneel. De truc is inderdaad om dat op een veilige manier te doen. En als jij je als acteur ergens niet lekker bij voelt, moet je die grens kunnen aangeven en niet worden weggezet als degene die lastig is. Dan heb je een veilige cultuur."
