Demonstratierecht ter discussie, wat zijn de grenzen?

Het demissionaire kabinet komt voorlopig niet met regels die vooraf soorten demonstraties, bepaalde vlaggen of andere uitingen van protest verbieden. De Arnhemse burgemeester Ahmed Marcouch had gevraagd om een verbod op koranverbrandingen, maar dat verbod komt er dus niet. Wel komt er wetenschappelijk onderzoek naar ontwrichtende demonstraties.

Marcouch, die net als veel burgemeesters worstelt met ontregelende demonstraties, wil meer mogelijkheden krijgen om demonstraties in te perken, te verplaatsen of te verbieden. Hij geeft zijn pleidooi voor een verbod op koranverbrandingen niet op. "Onderzoek juich ik toe. We moeten zorgvuldig omgaan met het demonstratierecht. Maar daden van haat, zoals het verbranden van heilige boeken, kan alleen de wetgever verbieden. Haatdaden zouden we moeten kunnen begrenzen."

Hoe voorkomt het demonstratierecht dat de vrijheid van de één niet ten koste gaat van de vrijheid van de ander? Burgemeesters zitten in hun maag met tegenreacties die bepaalde demonstraties oproepen. Marcouch: "Met een koranverbranding ontneem je een hele gemeenschap bestaansrecht. Dat ondermijnt ook de veiligheid. Daarom is er wetgeving nodig."

Gedoe, hinder, ongemak

Amnesty International schreef eerder in een rapport dat het demonstratierecht in Nederland onder druk staat. "Wat burgemeesters zien is onrust omdat mensen aanstoot nemen aan een bepaalde demonstratie en dan dreigen met geweld of nemen het recht in eigen hand en passen geweld toe. Ze verhinderen daarmee een vreedzaam protest. Dat is heel ernstig. Dáár moet het regionale gezag ferm tegen optreden", zegt Gerbrig Klos van Amnesty International.

Gedoe, hinder, onrust, ongemak horen nu eenmaal bij demonstraties, zegt Klos. "Laten we niet overgaan tot het recht van de sterkste. Aanstootgevende en shockerende uitingen en actievormen moet je tolereren. Mensen moeten zich gehoord kunnen voelen. En het gaat in de meeste gevallen goed. Het belangrijkste is dat je de grens trekt bij vreedzaam protest. Iedereen die vreedzaam demonstreert, kan zich op zijn demonstratierecht beroepen."

Grenzen

Ook Laura ten Brink van Extinction Rebellion beroept zich op haar demonstratierecht. Toch kreeg ze samen met een aantal andere activisten een gebiedsverbod opgelegd door de burgemeester. "Dat hield in dat we iets van twee tot drie maanden heel Haarlem-Centrum niet meer in mochten. Ik kon eigenlijk alleen nog maar in mijn eigen wijk blijven."

Nadat een advocaat er werk van maakte, trok de gemeente het verbod in. "Maar een maand later kregen we dwangsommen opgelegd van 1000 euro, ook vanuit de gemeente, als we niet wilden stoppen met demonstreren", zegt Ten Brink. "Ik heb inmiddels 2000 euro boete moeten betalen voor eigenlijk een paar heel rustige demonstraties. Activisme wordt enorm ingeperkt."

Om het demonstratierecht te beschermen moet je juist grenzen stellen, vindt VVD-Kamerlid Ingrid Michon. "Wat mij betreft betekent dat een onderscheid tussen demonstreren en openbare ordeverstoringen."

Als voorbeeld noemt ze de Public Order Act in het Verenigd Koninkrijk die het blokkeren van infrastructuur zoals snelwegen of luchthavens strafbaar stelt. "Als hier een demonstratie is gepland op de snelweg kan een burgemeester dat verbieden. Maar als je er vervolgens toch gaat staan dan behandelen we het alsof het een gewone demonstratie is."

Nationale veiligheid

Michon vindt dat een aantal demonstraties steeds gekker wordt. "Juist door de wet te overtreden, krijg je nog meer aandacht. En dat wordt dan eigenlijk het doel op zich. Terwijl het zo'n groot goed is dat je hier kan demonstreren voor alles waar je dan ook maar voor staat. Dat moeten we koesteren."

Voor Marcouch en collega-burgemeesters is het nu wachten op het onderzoek dat het demissionaire kabinet heeft aangekondigd. "Laten we ook de nationale veiligheid meenemen in dat onderzoek", zegt Marcouch. "Ik hoop dat de Tweede Kamer verantwoordelijkheid neemt."