De drie klimaatactivisten die in 2022 in het Haagse Mauritshuis de glasplaat en de lijst van het schilderij Meisje met de parel van Johannes Vermeer besmeurden en vernielden, krijgen geen straf.
Volgens de rechter zou een straf te ingrijpend zijn. Zet deze uitspraak de deur open voor meer museumacties door klimaatactivisten?
Dit is enorm bemoedigend.
De activisten, drie mannen uit België, wilden met hun actie aandacht vragen voor de klimaatcrisis. Twee van hen gooiden rode vloeistof en lijmden zichzelf vast aan het schilderij en de achterwand, de derde filmde de actie. Ze beschadigden hiermee de glasplaat en de lijst van het schilderij, dat zelf geen schade opliep.
Eerder veroordeelde de rechtbank de drie verdachten tot twee maanden gevangenisstraf, waarvan een maand voorwaardelijk. In hoger beroep gaan ze nu vrijuit. "Het gerechtshof heeft ze schuldig bevonden aan dezelfde feiten, maar zegt: er is al zoveel gebeurd in deze zaak, ze hebben al drie weken vastgezeten in voorarrest, daar gaan wij niet nog een straf bovenop leggen", zegt persrechter Yolande Wijnnobel.
Just Stop Oil, de internationale milieuorganisatie in wiens naam de mannen handelden, is blij met de uitspraak. "Dit is enorm bemoedigend", zegt woordvoerder Adrian Johnson. "De klimaatramp kan niet worden aangepakt als de mensen die alarm slaan daarvoor worden gestraft."
Het hof, zegt Wijnnobel, heeft willen voorkomen dat het arrest ontmoedigend werkt voor andere mensen "die gebruik willen maken van hun vrijheid van meningsuiting, die willen deelnemen aan een protestactie". Een straf bovenop het voorarrest zou de vrijheid van meningsuiting en betoging te veel aantasten, vindt het hof.
Burgerlijke ongehoorzaamheid
Universitair hoofddocent strafrecht Marloes van Noorloos kan die redenering goed volgen. "Het hof heeft duidelijk willen maken dat je hier niet zomaar mee wegkomt en tegelijkertijd dat het demonstratierecht ontzettend belangrijk is. Dat is een heel breed recht; om dat in te perken moet je heel goede redenen hebben."
Zelfs burgerlijke ongehoorzaamheid, het moedwillig overtreden van de wet om aandacht te vragen voor bijvoorbeeld klimaatverandering, wordt tot op zekere hoogte beschermd door de wet. Van Noorloos. "Andere demonstranten moeten niet te snel denken dat ze met de harde hand terecht worden gewezen als ze kiezen voor burgerlijke ongehoorzaamheidsacties."
Blijf met je poten van onze spullen af.
Hoe het Mauritshuis naar de uitspraak kijkt is niet helemaal duidelijk. Het museum verwijst naar de reactie die het gaf na de actie in 2022: "Kunst is weerloos, en het proberen te beschadigen ten behoeve van welk doeleinde dan ook, wijst het Mauritshuis ten zeerste af."
In Nieuwsuur was Mauritshuis-directeur Martine Gosselink destijds fel. Het "gaat gaat echt te ver" om kunst als doelwit van klimaatacties te nemen, zei ze. "Blijf met je poten van onze spullen af."
De Museumvereniging wil niet uitgebreid reageren. "Wij staan niet lijnrecht tegenover klimaatactivisten. Hoe gerechtvaardigd een doel ook is, het praat nooit goed dat je erfgoed vernielt of aanvalt. Wij vinden het heel goed dat er nu een uitspraak is. Wat wij er van vinden, is nu niet relevant." Eén museumdirecteur zegt niets te willen zeggen uit angst het volgende doel te worden van activisten.
Inspiratie voor andere rechters
Musea hoeven niet te vrezen dat activisten met het arrest van het hof in de hand hun acties gaan opvoeren, zegt Willem Jebbink, advocaat van één van de drie activisten. "Het klinkt een beetje als een vrijbrief om dit soort acties te gaan doen, maar ik denk dat je het zo niet moet interpreteren."
Hij wijst erop dat het hof de activisten wel degelijk schuldig heeft bevonden. In een andere situatie had de rechter mogelijk veel zwaarder gestraft. Zo wisten de mannen dat het Meisje met de parel beschermd werd door glas. Ze waren vermoedelijk niet van plan het kunstwerk te beschadigen. "Daar hield het hof rekening mee", beaamt persrechter Wijnnobel.
Hoofddocent Van Noorloos ziet de uitspraak niet als precedent voor andere zaken, maar wel als "inspiratie hoe rechters om kunnen gaan met het spanningsveld tussen demonstratierecht en andere belangen". "Het is zeker niet een algemeen signaal 'ga naar het museum op deze manier actievoeren'."
