Een Amerikaanse startup heeft voor het eerst tegen betaling een ballon met helium en zwaveldioxide opgelaten, met als expliciet doel de aarde af te koelen. Het zorgt voor een felle discussie over een van 's werelds meest controversiële technieken, waarmee de schade van klimaatverandering beperkt zou kunnen worden.
De geo-engineering - het grootschalig ingrijpen in de natuurlijke systemen van de aarde - is het werk van de Amerikaanse startup Make Sunsets. Die kreeg 10 dollar van een klant om een ballon gevuld met 10 gram zwaveldioxide in de stratosfeer te brengen. Zwaveldioxide reflecteert het zonlicht en kan zo de zon een beetje dimmen, want minder zonlicht bereikt dan het aardoppervlak.
De ballon had geen meetapparatuur bij zich en het is dus niet duidelijk of de stofdeeltjes daadwerkelijk op zo'n 10 kilometer hoogte terecht zijn gekomen en daar hun verkoelende effect hebben gehad. Twee andere ballonnen die tegelijkertijd zijn opgelaten hadden wel meetapparatuur bij zich.
Eerste metingen wijzen volgens het bedrijf uit dat de ballonen een hoogte van 15 tot 20 km hebben bereikt voordat ze knapten en de zwaveldioxide vrijkwam. Het is voor zover bekend de eerste keer dat een uiterst omstreden techniek bekend als zonnestralingsbeheer tegen betaling is toegepast.
"Wij zien dit als een kleine maar belangrijke stap richting geo-engineering van de stratosfeer. Die is noodzakelijk om miljoenen doden door klimaatverandering te voorkomen en het uitsterven van honderdduizenden diersoorten te vermijden", zegt oprichter Luke Iseman van Make Sunsets in een interview met Nieuwsuur.
Mount Pinatubo
Geo-enigeering met zwaveldioxide heeft als doel de klimaatopwarming tegen te gaan. Bij solar radiation management - of zonnestralingsbeheer - wordt het effect van een vulkaanuitbarsting op kleine schaal nagebootst. Bij zo'n uitbarsting komen grote hoeveelheden zwaveldioxide in de hogere luchtlagen terecht. Die fungeren als een soort scherm voor de zon.
Toen Mount Pinatubo in 1991 in de Filippijnen uitbarstte en zwaveldioxide tot in de atmosfeer uitstootte, koelde de aarde twee jaar met een halve graad Celsius af. Wetenschappers vermoeden dat hetzelfde effect door mensen bereikt kan worden. Daarvoor moeten dan wel tientallen of zelfs honderden vliegtuigen non-stop zwaveldioxide in de stratosfeer dumpen. In theorie kan dat een verkoelend effect hebben.
Een kleinschalige proef van Harvard University met een ballon in Zweden werd in 2021 na protesten van de lokale bevolking en de milieubeweging afgelast. Ook onder wetenschappers is deze benadering uiterst controversieel. Sommige wetenschappers vrezen dat het idee van een 'technofix' voor het klimaat ertoe leidt dat de noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, verdwijnt.
Ook zijn er mogelijk onbedoelde negatieve neveneffecten. Gevreesd wordt dat door gehannes met de thermostaat van de planeet de effecten per regio kunnen verschillen. Sommige gebieden kunnen er baat bij hebben, terwijl andere juist schade ondervinden als weerpatronen veranderen. En geo-engineering zou de ozonlaag kunnen beschadigen, die de aarde beschermt tegen schadelijke ultraviolette stralen.
Provoceren
Hoogleraar energie- en klimaatethiek Behnam Taebi (TU Delft) pleit daarom voor internationale regels rondom de techniek. Die ontbreken nu. Taebi vindt het zorgelijk dat private partijen zonder enige context aan de slag gaan. "Nog voordat er serieus onderzoek naar is gedaan is. Een nachtmerrie. Wat zijn de neveneffecten? Die worden over het hoofd gezien. We kennen de effecten op de lange termijn niet."
Make Sunsets biedt op zijn website zogeheten cooling credits van 10 dollar aan. Daarvoor brengt het bedrijf één ballon met ongeveer 10 gram zwaveldioxide in de stratosfeer. Het bedrijf claimt - zonder dit te onderbouwen - dat 1 gram zwaveldioxide de opwarming compenseert die de uitstoot van 1 ton CO2 gedurende een jaar veroorzaakt.
Iseman wil met zijn actie bewust provoceren, zegt hij. "Ik ben tegen geo-engineering en ik hoop dat ik hiervan zo min mogelijk hoef te doen, als tegenwicht tegen de geo-engineering die wij mensen al doen", zegt hij, doelend op de verbranding van fossiele brandstoffen. Hij benadrukt dat de hoeveelheid zwaveldioxide in de ballon ongeveer evenveel is als een Boeing 747 in 10 seconden uitstoot.
Hoogleraar Taebi vindt het zeer storend dat de techniek de suggestie wekt dat veranderingen in het menselijk handelen en minder CO2-uitstoot niet meer nodig zouden zijn. "Omdat je met een pleister die je in de stratosfeer gooit, het probleem van het klimaatprobleem zou hebben opgelost. Dat is maatschappelijk een heel verkeerd signaal."
