Massaontslagen bij Philips en Aldel, de werkloosheid die voor het eerst sinds twee jaar weer stijgt, het vertrouwen van producenten en consumenten dat daalt: wat veel mensen al in hun portemonnee voelen blijkt inmiddels ook uit de officiële cijfers.
"Ik denk dat we voorbij het kantelpunt zijn en in een milde recessie zitten, waarvan we eigenlijk niet goed weten of hij zich verder gaat ontwikkelen richting een stevige recessie", zegt ING-hoofdeconoom Marieke Blom in Nieuwsuur.
Pintransacties
Tot die conclusie komt ze vanwege een aantal economische indicatoren die op rood staan. "Het eerste waar we naar kijken is wat consumenten op dit moment doen", zegt Blom. Dat doet ING door te kijken naar de pintransacties van de mensen die een rekening hebben bij de bank. Dat geeft een beeld van hoe de totale consumentenbestedingen in Nederland zich ontwikkelen.
"We zien dat de consumentenbestedingen in het tweede kwartaal enorm omhooggeschoten zijn nadat we in het eerste kwartaal nog in een lockdown zaten", zegt Blom. "Dat tweede kwartaal was een heel goed kwartaal. Maar in het derde kwartaal zien we juist dat de consumentenbestedingen weer wat lager liggen."
ING kan alleen maar zien hoeveel euro's mensen uitgeven, niet hoeveel spullen ze daarmee kopen. Dat laatste is vooral waar economen geïnteresseerd in zijn. Omdat alles duurder is geworden, zal dat getal nog sterker gedaald zijn dan de daling van ongeveer anderhalve procent in de grafiek.
Dat klinkt nog steeds als een relatief bescheiden daling. "Maar normaal gesproken vallen we als economen al van onze stoel als er één procent verandering in een kwartaal zit", zegt Blom. "Dit betekent voor ons dus een forse verandering van de economische omstandigheden."
Bedrijven
Wat consumenten doen heeft natuurlijk ook effect op bedrijven. Om daar iets over te kunnen zeggen kijkt ING naar het producentenvertrouwen. "Dat doen we door aan bedrijven te vragen hoeveel orders ze de afgelopen paar maanden binnen hebben gekregen", zegt Blom. "Bij de bedrijven die daar antwoord op gaven, zagen we dat na corona herstel ontstond."
In die periode komt de lijn in de grafiek boven de 50 uit. "Op het moment dat hij onder de 50 komt betekent het dat bedrijven hebben gezegd: we hebben nu minder orders gekregen dan in de periode hiervoor", zegt Blom. Bij het meest recente meetpunt in september is het producentenvertrouwen gedaald naar 43. "Als we wat beter naar de gegevens kijken, zien we dat de bedrijven die het moeilijk hebben vooral producerende bedrijven zijn, die veel energie nodig hebben."
Vertrouwen
Een andere reden dat Blom spreekt van een recessie is het gedaalde consumentenvertrouwen. "Dat zit nu echt op een historisch dieptepunt, het is nog nooit zo laag geweest. Dit gaat over de vraag: bent u bereid om iets te kopen of te verkopen? Mensen zeggen nu: dat kan ik me niet permitteren, want alles wordt duurder en mijn inkomen stijgt niet navenant mee."
Dat Blom slechts spreekt van een milde recessie, heeft ermee te maken dat er ook dingen goed gaan. "De werkgelegenheid is bijvoorbeeld nog steeds op een hoog niveau. Maar de toekomst is zeer onzeker: het heeft er bijvoorbeeld mee te maken wat voor winter we nog krijgen en of het gas nog duurder wordt."
Volle pakhuizen
In de haven van Rotterdam is de veranderde economische situatie al goed te merken. De pakhuizen liggen bomvol vanwege de ingestorte vraag. "Het is volledig bezet, geen palletplaats is meer vrij", zegt Cuno Vat, bestuursvoorzitter van Neele-Vat Logistics, terwijl hij door een van zijn grote magazijnen in de Rotterdamse haven loopt. "Dat maakt het lastig om nieuwe klanten te helpen."
Het pand werd in juni opgeleverd, maar staat tot zijn verrassing nu al tot de nok toe vol. "Datzelfde geldt voor onze andere magazijnen, ze zijn nu allemaal volledig benut."
"Volle pakhuizen zijn ergens ook goed nieuws", zegt econoom Rens van Tilburg. Hij is directeur van het Sustainable Finance Lab, een academische denktank die zich buigt over een duurzamere inzet van publieke financiële middelen. "Het was lange tijd moeilijk om aan de producten te komen die we zochten en daardoor gingen de prijzen omhoog. Nu kan het ook de andere kant op gaan werken: mensen willen juist dingen verkopen, waardoor de prijzen kunnen gaan dalen."
Inspelen op de situatie
Een "klein beetje recessie" is misschien ook niet zo erg, vanwege het grote tekort aan arbeidskrachten, zegt Van Tilburg. "Dus het is op zich prima als de economie een beetje afkoelt. Wat we moeten voorkomen is dat die recessie te lang en te diep gaat worden."
Dat gevaar is er volgens hem als belangrijke partijen in de economie, zoals centrale banken en overheden, niet goed op de situatie inspelen. "Als ze niet inzien dat de prijzen vanzelf al aan het dalen zijn en doorgaan met het verhogen van de rente of gaan bezuinigen, dan kan die recessie ernstiger worden en veel pijn gaan doen."
Cuno Vat, bestuursvoorzitter van logistieke dienstverlener Neele-Vat, merkt nu al dat het makkelijker is om personeel te vinden. "Tot de zomer hebben we ontzettend veel last gehad om op alle vlakken personeel te vinden. Zeker in de loods met vorkheftruckchauffeurs en orderpickers. Daar slagen we de laatste tijd weer beter in."
