Hevige protesten, rijen voor de grens, vluchtende Russen - de gedeeltelijke mobilisatie die Poetin heeft afgekondigd, zorgt voor veel onrust in Rusland. Daarmee lijkt de maatregel voor veel Russen een keerpunt te zijn in de oorlog.
"Dat is het zeker", zegt bijvoorbeeld Maria Kuznetsova van OVD-info, een onafhankelijke Russische mensenrechtenorganisatie. "Kijk, de afgelopen twintig jaar zei het regime: wij vragen niets van jullie, en dan bemoeien jullie je niet met de politiek. Dat was de afspraak tussen Poetin en de samenleving. Die dynamiek is door de mobilisatie drastisch veranderd, daarom is de paniek nu zo groot. Niemand in Rusland verwachtte dat."
Op sociale media is te zien hoe ze met bezorgde gezichten afscheid nemen van hun geliefden, voordat ze in bussen stappen:
"Op de een of andere manier worden Russen altijd overvallen door dit soort dingen", zegt Derk Sauer, uitgever van de krant The Moscow Times, die tegenwoordig vanuit Nederland opereert. "Er past nu iemand op ons huis in Rusland, die is al jaren bij ons in dienst. Zijn zoon van 23 heeft zijn dienstplicht al gehad, en is nu weer opgeroepen. Hij is volledig in paniek. We hebben hem al weken, zo niet maanden geleden, gewaarschuwd dat dit zou kunnen gebeuren, maar dan zie je weer: mensen zijn niet voorbereid."
Ook Sauer denkt dat deze mobilisatie een omslagpunt is. "Het komt heel dichtbij nu", zegt hij. "Veel Russen hadden tot nu toe een houding van: ik bemoei me er niet mee. Zoals die man die op mijn huis past. Vorige week zei hij nog: ik kijk niet meer naar de televisie. Ik ga lekker vissen, ze zoeken het maar uit. Maar de werkelijkheid heeft hem ingehaald. En dat geldt nu voor miljoenen Russen."
De universiteit als redding
Aan die werkelijkheid probeert een deel van de Russen nu alsnog te ontkomen. Maar niet iedereen kan zomaar het land uit. Vliegtickets zijn duur, voor veel Russen té duur, en het aantal open grenzen is beperkt. Daar staan inmiddels lange rijen.
Sommige Russen proberen op andere manieren aan de gedeeltelijke mobilisatie te ontsnappen. "Er is een run op universiteiten", zegt Sauer. "Want als je studeert, ben je vooralsnog uitgesloten van de dienstplicht. Dat is heel raar om midden in het jaar te doen, dus dat betekent dat je iemand moet omkopen. Dat lukt nu alleen nog als je heel veel geld op tafel legt, gewone mensen kunnen dat niet."
Een andere optie is een medisch attest, waarin staat je dat je ongeschikt bent om in het leger te gaan. "Voor artsen is het een geweldige tijd", zegt Sauer. "Die verdienen veel geld met die attesten. Maar zij moeten nu ook voorzichtig zijn: als de dag na mobilisatie zo'n attest wordt afgegeven, gaan mensen toch nadenken - dus dat is eigenlijk ook geen optie meer."
Voor het eerst in maanden waren er ook weer grote protesten, waarbij volgens OVD-info al zo'n 1400 mensen zijn opgepakt. "Het dierbaarste wat ze van ons kunnen afpakken, zijn onze kinderen", zegt een demonstrant:
"Die protesten waren niet alleen in Moskou, of Sint-Petersburg", zegt Kuznetsova van OVD-info. "Maar in tientallen steden. En wat echt iets nieuws is, is dat mensen van het leger mannen die opgepakt zijn vragen om de papieren voor de dienstplicht te tekenen."
Als vluchten niet lukt, en je niet op een andere manier onder de dienstplicht uit kan komen, is er nog een laatste optie: verdwijnen, onderduiken. "Duizenden jonge mensen gaan dat doen", denkt Sauer. "Maar daar zitten natuurlijk ook grote risico's aan. Als ze je pakken staan daar hele hoge gevangenisstraffen op, ze sturen je zo naar Siberië."
"Het is echt complete paniek, op een manier die ik niet eerder heb gezien sinds het begin van de oorlog", zegt Kuznetsova. "Mensen snappen dat het land is veranderd. Je kan gevraagd worden om je leven te riskeren, en daar valt niet aan te ontsnappen. Ik weet dat veel van mijn vrienden die zich niet zo met politiek bezighouden nu hebben besloten dat het eindelijk tijd is om te vertrekken."
"Poetin wil natuurlijk kracht uitstralen naar het Westen", zegt Sauer. "We gaan door met de oorlog, we mobiliseren. Alles om het Westen bang te maken. Maar het nettoresultaat is dat hij de Russen enorm bang heeft gemaakt, al die ouders die hun kinderen straks moeten missen. De angst zit er bij de Russen nog meer in dan in het Westen."
