De opluchting is groot nu Oekraïne en Rusland een akkoord hebben gesloten over de export van graan, die door de oorlog al maanden stilligt. Een voedselcrisis lijkt afgewend, al is het nog de vraag hoe snel het Oekraïense graan de wereldmarkt bereikt en of de boeren wel zullen profiteren.
De eerste berichten zijn positief. Bronnen rond de Oekraïense regering melden aan de NOS dat de eerste schepen binnen twee tot drie dagen kunnen uitvaren. "Het is super dat er nu een akkoord is", zegt boer Kees Huizinga, die de voorraden op zijn Oekraïense bedrijf de afgelopen tijd maar niet kwijtraakte. "Deze deal lost echt heel veel op."
Zeemijnen
De graansilo's in Oekraïne zitten momenteel overvol. Zeker 20 miljard kilo graan ligt in het land te wachten om de wereld te voeden. Sommige boeren moesten hun graan zelfs in de buitenlucht storten, waardoor een deel verloren dreigde te gaan.
Oekraïne en Rusland gaven elkaar de schuld van de graancrisis. Volgens Kiev blokkeerde Rusland de export van graan vanuit bezette Oekraïense havens. Volgens het Kremlin konden er geen graanschapen varen doordat Oekraïne zeemijnen in de Zwarte Zee had geplaatst.
Beide landen hebben nu met de Verenigde Naties (VN) en bemiddelaar Turkije afgesproken dat ze in Istanbul samen de graanexport coördineren. Ze hebben afspraken gemaakt over hoe de schepen veilig de Zwarte Zee doorkomen. In Turkse havens zullen ze de graanschepen inspecteren om er zeker van te zijn dat er geen wapens worden vervoerd. En Rusland en Oekraïne beloven de schepen niet aan te vallen.
"Het is heel erg belangrijk dat de voorraadschuren nu geleegd worden en dit graan naar de wereldmarkt wordt gebracht", zegt Bart de Steenhuijsen Piters, onderzoeker voedselsystemen bij Wageningen Universiteit & Research. "Het moet echt weg, want er komt een nieuwe oogst aan."
Lost deze deal dan gelijk de voedselcrisis op? Dat ligt wat genuanceerder, zegt De Steenhuijsen Piters. Eigenlijk was er vooral sprake van een dreigende crisis. Oekraïne is in normale jaren een van 's werelds grootste graanexporteurs en de bevolking van delen van Afrika en het Midden-Oosten zouden zonder dat graan mogelijk honger gaan lijden.
Maar andere landen konden het graantekort compenseren. "Landen als de VS, Canada en Australië hebben goede oogsten. Daardoor is er toch weer meer tarwe beschikbaar en is de prijs iets gedaald."
Dat neemt niet weg, benadrukt de onderzoeker, dat de prijs van tarwe nog steeds hoger is dan normaal en de voorraadschuren overal ter wereld vrij leeg zijn. "Dus er is wel degelijk een behoefte om meer graan naar de wereldmarkt te brengen."
De Russen hebben vaak genoeg laten zien dat ze niet te vertrouwen zijn.
Of het Oekraïense graan die wereldmarkt ook echt gaat bereiken dankzij de deal, is nog wel even de vraag. De graanmarkt wordt gedomineerd door vier grote multinationals die wereldwijd 70 procent van het graan verhandelen. De Steenhuijsen Piters verwacht dat die terughoudend zijn met het ophalen van het Oekraïense graan.
"Die bedrijven zullen de risico's van dit graan door de oorlog nog steeds te hoog achten om het te verschepen. Ze kunnen zich verzekeren tegen dat soort risico's, maar de kosten daarvan zullen ze nu te hoog vinden."
Bodemprijs
Andere, kleinere partijen zullen in het gat springen en de risico's voor lief nemen, denkt De Steenhuijsen Piters. "Die willen het graan graag ophalen, maar wel tegen een bodemprijs voor boeren en exporteurs. De boeren hebben weinig keus want ze hebben grote haast om hun graan te verkopen. De voorraadschuren in Oekraïne moeten absoluut geleegd worden om de nieuwe oogst weer op te kunnen slaan."
De Nederlandse boer Kees Huizinga maakte zich enkele maanden geleden nog grote zorgen over zijn voorraden:
Boer Huizinga is, ondanks zijn opluchting, nog wel sceptisch. Hij vreest dat Rusland de export alsnog gaat saboteren. "De Russen hebben vaak genoeg laten zien dat ze niet te vertrouwen zijn."
En over de praktische uitvoering heeft hij nog wel wat vragen. "Hoe lang gaat het duren voordat er schepen zijn, hoe snel kunnen vrachtauto's er zijn om te lossen? Dat zijn wel dingen die de komende tijd moeten blijken."
Voor boeren als Huizinga én voor de landen waar honger dreigt zou het ideaal zijn als de VN het graan zou opkopen en distribueren, zegt De Steenhuijsen Piters. "Maar in die ideale wereld leven we niet."
"Dat graan moet betaald en verhandeld worden. Daar hebben we ondernemingen bij nodig die dat aandurven. Zelfs voor de VN zouden die bedrijven de tussenhandel moeten doen voordat het Wereldvoedselprogramma het graan uitdeelt in de Hoorn van Afrika."
