Moeten patiënten de keuzemogelijkheid krijgen om zich alleen te laten behandelen door gevaccineerd personeel? Onder welke voorwaarden mogen studenten naar fysiek hoger onderwijs? En, bij welke vaccinatiegraad is het aanvaardbaar om alle maatregelen los te laten?
Durf als politiek nu antwoord te geven op dit soort moeilijke vragen. Dat zeggen deskundigen tegen Nieuwsuur. Ook publieke instellingen - zoals ziekenhuizen, gehandicapteninstellingen en onderwijsinstellingen - geven aan dat antwoorden op de dilemma's van nu, snel nodig zijn.
We dreigen regieloos het najaar in te gaan.
"Iedereen heeft het steeds over een vaccinatieplicht, terwijl dat in Nederland helemaal geen discussie is. Daardoor dreigen andere, relevantere vragen ondergesneeuwd te raken", zegt Gert van Dijk, medisch ethicus bij artsenfederatie KNMG en Erasmus MC. Recent stelde Van Dijk op Twitter tien vragen op waar volgens hem antwoord op móét komen.
Van Dijk staat niet alleen in zijn kritiek. Hij krijgt bijval van hoogleraar gezondheidsrecht Johan Legemaate en rechtsfilosoof Roland Pierik, die ook lid is van de Gezondheidsraad.
Een actieve houding van het kabinet ontbreekt, constateert Legemaate. Een recent voorbeeld daarvan is volgens hem de dansschool-kwestie: de school in Leiden wil alleen gevaccineerde leerlingen, en het ministerie liet weten dat de rechter daar een uitspraak over moet doen. "Een zeer terughoudend oordeel. Dat kan nog wel bij een dansschool, maar niet bij essentiële voorzieningen."
Ook Pierik verwacht meer antwoorden vanuit Den Haag. "Vier weken geleden waren Mark Rutte en Hugo de Jonge er als de kippen bij om maatregelen los te laten. Maar dat is een makkelijke boodschap. De enige die nu de regie kan nemen, is De Jonge en die neemt hij niet. We dreigen regieloos het najaar in te gaan."
Het laatste woord
En daar komt dus de oproep van de deskundigen: neem een standpunt in en creëer duidelijkheid. "We komen in een nieuwe fase van de pandemie en dat betekent dat er nieuwe dilemma's rijzen", zegt medisch ethicus Van Dijk. "Het zijn dilemma's waar noodzakelijkerwijs een antwoord op moet komen. Het gaat om vragen waarbij ook het niét geven van een antwoord een antwoord is. Niet handelen is ook handelen."
Het is belangrijk dat juist het kabinet antwoorden geeft. "Anders zouden universiteiten allemaal opnieuw het wiel moeten uitvinden", aldus rechtsfilosoof Pierik. "Je hebt epidemiologische kennis nodig en die heeft de regering wél tot z'n beschikking. Daarbij: het is een politieke keuze om mensen wel of niet voorrang te geven."
De onduidelijkheid zorgt nu al voor zorgen, bijvoorbeeld bij het hoger onderwijs - waar tot dusver alleen duidelijk is dat het onder voorwaarden open kan na de zomer.
Zo vraagt het personeel van Hogeschool Rotterdam zich af: wie mag na de zomer fysiek les krijgen? Wordt het toegankelijk voor ongevaccineerden, mogen zij met een negatieve test naar school, of krijgen ze alleen online-les? "Het zijn fundamentele vragen, waarover de overheid het laatste woord moet hebben", zegt directeur Ron Bormans.
Nog voordat de Hogeschool antwoorden heeft, richten ze speciale 'online-lokalen' in. Maar de vraag is, of het genoeg zal zijn:
Ook ziekenhuizen worstelen met dilemma's. Moeten bezoekers in een ziekenhuis - waar kwetsbare mensen in en uit lopen - mondkapjes blijven dragen? En vooral: hoe bescherm je kwetsbare patiënten, tegen niet-gevaccineerd ziekenhuispersoneel?
"Ik weet niet wie van ons personeel gevaccineerd is, maar dit is wel in het belang van de zorg", zegt Peter van der Meer, bestuursvoorzitter van het Albert Schweitzer Ziekenhuis in Dordrecht. "Ik kan me voorstellen dat je alleen op een bepaalde afdeling mag werken, als je gevaccineerd bent. Dat doen we nu al met de ziekte hepatitis B."
Maar die knoop doorhakken, gaat Van der Meer zelf niet doen. "Dit moet je als samenleving beslissen. Dus overheid: neem een aantal mensen in vertrouwen. Zorg voor een commissie, of laat het OMT jullie adviseren. Maar kom met een advies over hoe je daar mee omgaat."
Kabinet aan zet
De grote gehandicapteninstelling Middin - waar mensen met een beperking wonen en werken - zit met dezelfde vragen. Door de privacywetgeving mogen werkgevers niet aan werknemers vragen of ze zijn gevaccineerd. Terwijl cliënten nu al vaak om gevaccineerde begeleiders vragen. Bestuurder Sam Schoch begrijpt die vraag. "Op die manier zouden we veiligere zorg kunnen bieden."
Ook Schoch gaat - en kan - zelf niet beslissen. "Op dit soort grote, ethische thema's moet het kabinet zelf aan zet zijn." Al geeft Schoch wel een advies: "Sta ons toe dat wij mogen vragen of mensen gevaccineerd zijn, zodat we veiliger met onze cliënten kunnen werken."
Onderscheid
Gooi, tot slot, niet alle regels op één hoop, zegt Gezondheidsraad-lid Pierik. Hij pleit voor een onderscheid tussen essentiële en niet-essentiële voorzieningen. "Een nachtclub of dansschool is wat anders dan een school of een ziekenhuis."
Legemaate onderschrijft dat standpunt. Maar ook hierbij is huiswerktaak nummer één: hak een knoop door. "Als in een dorp iedereen eigen beleid formuleert, dan krijg je een lappendeken aan verschillend beleid en initiatieven. Dat is schadelijk voor draagvlak, maar ook schadelijk omdat het essentiële voorzieningen betreft."
