Het zijn voor sommigen confronterende overpeinzingen, maar volgens filosoof en arts Marli Huijer, twee jaar lang Denker des Vaderlands, wel vragen die gesteld moeten worden. Want zijn de kosten door de coronacrisis - zelfs als het over mensenlevens gaat - niet te hoog?
Een groot deel van de maatregelen zal hoogstwaarschijnlijk nog maanden van kracht zijn. Ingrijpende maatregelen, met hoge maatschappelijke kosten. "Toch vind ik dat we als burger ons steeds moeten afvragen: wat leveren we in en wat winnen we erbij?", zegt Huijer. Ze vindt dat het democratische debat over hoe om te gaan met de crisis, ontbreekt.
Expliciet
De filosoof heeft daar zorgen over. Om te beginnen over de manier waarop de cijfers rond het coronavirus iedereen in Nederland in zijn greep houden. Moeten we het aantal mensen dat sterft aan de gevolgen van de ziekte wel elke keer zo expliciet vermelden, vraagt Huijer zich af.
"Ik snap eigenlijk niet goed waarom die sterftecijfers elke avond expliciet in het Journaal zitten. Je kan zeggen: we hebben nu te maken met een pandemie waaraan je niet kan ontsnappen, en we zijn bang dat de aantallen oplopen. Maar of dat het geval is weten we niet."
In deze video legt NOS op 3 uit wat de dagelijkse cijfers van het RIVM betekenen, maar ook wat ze juist niét betekenen.
In een gemiddelde week ligt in Nederland het aantal 'gewone' doden rond de drieduizend. Trek je daar op dit moment de coronadoden vanaf, dan zijn er nog altijd zo'n 2600, 2700 gewone doden.
Het is ook heel anders dan wat we gewend zijn, zegt Huijer. "Stel je voor dat we elke dag te horen zouden krijgen hoeveel mensen die dag overleden zijn, dan zou je elke dag te horen krijgen dat er honderden mensen dood zijn. En stel dat we zouden horen hoeveel mensen een verkeersongeluk hebben gehad, dan stappen de meeste mensen niet meer in de auto. Dat doen we niet, want we hebben er belang bij dat we ons kunnen vervoeren."
De nadruk op de cijfers zorgt voor een grote maatschappelijke druk op de politiek en het RIVM, zegt Huijer. Daardoor wordt volgens haar het afgewogen advies van het RIVM te makkelijk terzijde geschoven.
"Een besluit om de scholen open te houden, zou ik ondersteund hebben. Omdat de impact op gezinnen nu enorm is. Misschien had het anders gekund, door eerst te kijken wat er gebeurt als je alles in quarantaine doet behalve de scholen. Dat je kijkt hoe je daar een goede afweging in kunt maken."
Afstandsparaplu
De samenleving deels platleggen, kan slimmer gebeuren, vindt ze. Op een manier die de vrijheden minder inperken. "Je kunt zeggen dat we nog meer de zelfdiscipline van mensen moeten aanspreken, steeds weer zeggen: houd afstand. Of je kunt ervoor zorgen dat er instrumenten zijn die daarbij helpen."
Als voorbeeld noemt ze een paraplu die groot genoeg is om op straat mensen op afstand te houden. "Ik heb gevraagd aan een parapluwinkel of dat zou kunnen. Ze zeiden dat zo'n lange paraplu te zwaar zou zijn. Maar Nederland zit vol met ontwerpers en kunstenaars, gebruik die creativiteit."
Ook zouden we moeten nadenken over hoe je sociaal contact kan organiseren met 1,5 afstand. "Bijvoorbeeld op een terras, zou dat te doen zijn? Daar zal je minder geld mee verdienen, maar het helemaal sluiten gaat ten koste van de sociale cohesie. Het ervaren van de fysieke nabijheid van mensen. Dat heb je nodig."
Extra levensjaren
Misschien wel de lastigste vraag gaat volgens de filosoof over leven en dood, of eigenlijk over de maatschappelijke kosten van het in leven houden van patiënten die vaak al in hun laatste levensfase zitten.
"Je wil dat probleem de wereld uit hebben en je wil het gevoel hebben dat je het goede hebt gedaan. Maar het lastige is: dat kost geld. Als je het geld daaraan uitgeeft en je geeft het niet uit aan iets anders, bijvoorbeeld het klimaat, dan heeft dat ook enorme invloed op de kwaliteit van leven."
De vraag waar we nu voor staan, zal volgens Huijer alleen nog maar prangender worden vanwege de vergrijzing. "Die mensen kun je, als er een pandemie is, een aantal extra levensjaren geven door hen weg te slepen voor de dood. Dat betekent dat mensen niet 80 maar misschien 85 worden. Daarmee heb je vijf gewonnen levensjaren."
Moreel dilemma
Zal dat voldoende zijn? "We zijn nooit tevreden, het moet altijd meer zijn. En dan is de vraag: hoeveel is het je waard als samenleving om die groep ouderen, die steeds groter zal worden, steeds langer te laten leven."
Ze vindt dat de besluitvorming wordt beheerst door angst voor hoge sterftecijfers, terwijl die cijfers weinig in het perspectief worden geplaatst van het gegeven dat mensen altijd doodgaan. "We moeten accepteren dat het risico van de dood bij het leven hoort."
Er is volgens haar nog een rare paradox. "Hoe hoger de levensverwachting is, hoe hoger ook de sterftecijfers zullen zijn als er een virus als corona uitbreekt. Dat geeft een enorm lastig moreel dilemma: eigenlijk wil je iedereen redden, maar je weet dat dat zoveel kost dat de generatie daaronder gaat inboeten op kwaliteit van leven."
En misschien op termijn ook op kwantiteit, het aantal levensjaren, zegt ze. "Dat is een probleem dat nu zichtbaar wordt. Dat kunnen we nu in deze crisis niet oplossen, maar waar we op termijn echt heel goed over na moeten gaan denken. Zouden we eigenlijk onsterfelijk willen zijn? Dat wil uiteindelijk niemand."
