Duizenden Poolse arbeidsmigranten blijken op grote schaal misbruik te maken van een Europese regeling. Ze gaan met behoud van hun WW-uitkering terug naar Polen om daar werk te gaan zoeken. Maar in de praktijk vindt bijna niemand een baan. Dat blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur. Oorzaak: de Poolse lonen liggen vaak honderden euro's lager dan de WW-uitkering die ze uit Nederland meekrijgen. Niet werken is veel lucratiever.
Het blijkt doodeenvoudig. Duizenden WW-uitkeringen gaan jaarlijks vanuit Nederland naar andere EU-landen, naar met name Polen. Volgens EU-regels mogen werklozen de WW drie maanden legaal meenemen naar een ander land, onder de voorwaarde dat ze daar werk zoeken. De zogenaamde 'export-WW'.
Maar ondanks een bloeiende Poolse economie en een groot tekort aan werknemers, blijkt dat bijna niemand in Polen werk vindt: minder dan 1 procent. "De meeste migranten komen gewoon terug naar Polen om even met hun familie te zijn en uit te rusten", zegt Lech Antkowiak, directeur van het Poolse 'UWV'-kantoor in Warschau. "Sommigen bouwen of kopen een huis, en gaan daarna weer terug naar Nederland om te werken."
Niet aan het werk te krijgen
De regeling, die is bedoeld om mensen sneller aan het werk te krijgen in een ander EU-land, leidt in de praktijk tot het tegenovergestelde. Volgens Antkowiak zijn de uitkeringsontvangers dankzij de WW-uitkering met geen mogelijkheid aan het werk te krijgen.
Hij ontvangt de uitkeringsontvangers vanuit Nederland op zijn arbeidsbureau in Warschau en heeft veel werk voor ze: "Ik heb iedere week wel 700 banen. Ik stuur dan steeds vijf, zes mensen naar zo'n werkgever. Maar die persoon met WW zegt gewoon tegen de werkgever dat hij alleen maar naar het gesprek is gekomen omdat hij dat verplicht is en eigenlijk niet wil werken. Nou die werkgever heeft er dan ook geen zin in. Die weet al dat het een werknemer van niks wordt."
Volgens de Poolse econoom Izabela Styczynska is de reden dat de regeling niet werkt vrij simpel. "Als je een Nederlandse WW-uitkering hebt van 1200 euro, en je kunt in Polen hooguit 600 euro per maand verdienen met een baan, wat zou je dan kiezen? Er is geen enkele financiële prikkel om aan de slag te gaan."
Dat de hoogte van de uitkering gekoppeld is aan het land waar iemand werkloos wordt, is een gevolg van het vrije verkeer van personen binnen de EU en de rechten die daarbij horen. De gedachte is dat mensen die premie betalen in Nederland, ook recht hebben op de Nederlandse uitkering.
De Nederlandse overheid is op zijn zachtst gezegd niet blij met de exportregeling. In een lobbydocument dat Nieuwsuur in handen kreeg, schrijven ze dat van de 4462 mensen die in 2016 hun uitkering exporteerden, maar 21 mensen werk vonden binnen drie maanden. Dat is 0,5 procent. WW-ontvangers die in Nederland zijn, vinden veel vaker werk binnen die periode: 46 procent.
Handhaving
Nederland is een van de grootste exporteurs van WW-uitkeringen binnen de EU. Alleen Duitsland exporteert iets meer uitkeringen. Hoewel Nederland het land is dat de uitkeringen betaalt, ligt de handhaving in handen van Polen. De werkzoekende moet zich volgens de EU-regels houden aan de verplichtingen van de lidstaat waar naar werk wordt gezocht.
In het geval van Polen betekent dat dat werkzoekenden zich maandelijks moeten melden bij het arbeidsbureau en ze al het door hen aangeboden werk moeten accepteren.
Als ze zich niet aan de Poolse regels houden, zou Polen Nederland moeten informeren. Nederland kan dan de uitkering stopzetten. Maar, ondanks herhaalde vragen van Nieuwsuur aan beide landen, kunnen ze geen cijfers verschaffen van óf en hoe vaak dit ook werkelijk gebeurt.
Het UWV schrijft dat Nederland op basis van Europese wetgeving geen taak heeft in het controleren van het naleven van de verplichtingen. Nederland betaalt dus wel de uitkeringen, maar laat het handhaven over aan Polen.
SP wil debat
VVD-Kamerlid Dennis Wiersma vindt dat het UWV er veel meer bovenop moet zitten. "Ik vraag me af of er überhaupt contact is met de Poolse collega's. Als mensen zich daar niet aan de regels houden, moet de uitkering direct worden stopgezet. Geen contact hebben, is de kat op het spek binden."
"We maken eigenlijk een verdienmodel voor arbeidsmigranten op deze manier. En Europa werkt er met haar regels aan mee. Wat wij willen is dat je uitkeringen en ook kinderbijslag aanpast aan het prijsniveau van een land. En we willen dat er een wachttijd is zodat je eerst een tijd gewerkt moet hebben - net zoals wij dat allemaal moeten doen - voordat je die ww opbouwt", zegt Wiersma.
SP-Kamerlid Jasper van Dijk vindt dat mensen helemaal geen WW zouden mogen ontvangen buiten het land waar ze wonen en werken. "Een uitkering vanuit Nederland meegeven naar Polen, dat is de kat op het spek binden. De WW is bedoeld voor mensen die wonen en werken in één land." Hij vraagt een debat aan met minister Koolmees van Sociale Zaken "zodat de minister uitleg kan geven over deze opmerkelijke regeling".
Werkgevers profiteren ook
Het zijn niet alleen de arbeidsmigranten die profiteren van de regeling. Nederlandse werkgevers kunnen hun personeel in periodes met minder werk kosteloos laten gaan en voorkomen zo dat de werknemers meer rechten opbouwen.
Er zijn zelfs werkgevers die actief meewerken aan deze 'draaideurconstructie', zo is te lezen in een onderzoek van het UWV: 'Vaak hebben ze al een terugkeergarantie bij een ex-werkgever in Nederland voordat ze de uitkering exporteren. Een derde van de klanten is bij terugkeer direct weer aan het werk gegaan."
De exportregeling pakt voor Nederland nadelig uit, maar andere Europese landen zijn er juist blij mee. Sterker nog, die willen de regeling uitbreiden. Op dit moment wordt er op Europees niveau onderhandeld tussen de Europese Raad, de Commissie en het Parlement. Het ziet er naar uit dat de export-periode wordt uitgebreid van drie naar zes maanden.
Onvoldoende grip
Nederland heeft de afgelopen maanden gelobbyd en onderhandeld en minister Koolmees probeerde vrijdag in Brussel nog om andere lidstaten te overtuigen. Hij zei na de bijeenkomst dat de angst bestaat "of we nog wel voldoende grip hebben op mensen die een uitkering ontvangen, om hen weer aan het werk te helpen als zij in een ander land zitten".
Polen ziet de verlenging van de termijn juist wel zitten. Het Poolse ministerie van Familie, Arbeid en Sociaal Beleid denkt zelfs dat dat een oplossing kan zijn voor het lage succespercentage. "Het is heel moeilijk te achterhalen waarom het percentage mensen dat nu werk vindt niet hoger is", schrijft een woordvoerder.
"Maar een van de redenen kan zijn dat de uitkering maar drie maanden duurt en Nederland de periode nooit verlengt. Dat maakt het moeilijker voor werkzoekenden om een baan te vinden."
