Beeld in Peilingwijzer ongewijzigd • Omtzigt voelt nog steeds niets voor regeren met PVV

We gaan weer verder in een nieuw liveblog

Dit liveblog is gesloten, maar blijf op de hoogte van het laatste campagnenieuws in ons nieuwe liveblog .

Van der Plas hoopt dat Omtzigt deur openhoudt voor PVV

BBB-lijstrekker Caroline van der Plas zegt in Nieuwsuur nogmaals te hopen dat NSC-lijsttrekker Omtzigt de deur openhoudt voor de PVV. Zelf wil Van der Plas namelijk in een coalitie met NSC en ze sluit de PVV ook niet uit, maar Omtzigt heeft al een aantal keer laten weten dat hij regeren met de PVV niet ziet zitten.

"Pieter is heel erg voor de democratie en de rechtsstaat. Als je zo denkt, moet je ook praten met een partij die 1,5 miljoen kiezers achter zich heeft staan", aldus Van der Plas in Nieuwsuur. "Dat is ook democratisch."

Wel heeft Van der Plas zelf ook een aantal voorwaarden voordat zij wil samenwerken met de PVV. Daarvoor zal Wilders de "meest radicale standpunten" moeten laten varen, zei Van der Plas. Daarmee doelde de BBB-lijsttrekker onder meer op het verbieden van de koran.

Naast NSC, en dus mogelijk de PVV, ziet Van der Plas wel een coalitie met de VVD voor zich. Dat zou volgens haar "een logische partner" zijn.

Omtzigt voelt nog steeds niets voor regeren met Wilders

De NSC-lijsttrekker herhaalt tegen RTL Nieuws dat hij grote moeite heeft met de standpunten en het verkiezingsprogramma van de PVV, omdat die volgens hem in strijd zijn met de Grondwet.

PVV-leider Wilders wil graag samenwerken met NSC in een rechts kabinet. Gisteren zei hij bij Nieuwsuur dat het bestrijden van de islam de komende periode niet meer zijn grootste prioriteit heeft.

Omtzigt vindt het een goede zaak dat Wilders zijn focus verlegt naar bestaanszekerheid. "Dat is een heel belangrijk thema. Maar hij heeft ook gezegd dat zijn anti-islamstandpunt in het DNA van de PVV zit." Als voorbeelden noemt Omtzigt dat Wilders geen islamitische scholen, geen moskeeën en korans wil. Dat is volgens hem in strijd met de vrijheid van godsdienst die in de Grondwet staat.

Omtzigt: "Je kunt toch echt alleen een regering vormen met partijen die zich houden aan de klassieke grondrechten."

'Na verkiezingen alles weer vloeibaar'

Wilders reageert bij Vandaag Inside weer op de woorden van Omtzigt. Volgens hem wil de achterban van Omtzigt wel degelijk samenwerken met de PVV. "Als hij dat niet doet, zet hij de deur wagenwijd open voor Frans Timmermans."

Daarom sluit Wilders niet uit dat Omtzigt uiteindelijk toch voor hem zal kiezen. "Ik loop lang genoeg mee om te weten dat na verkiezingen alles weer vloeibaar kan worden."

Peilingwijzer: top drie nog steeds ongeveer even groot

Een week voor de verkiezingen blijft het beeld in de Peilingwijzer vrijwel ongewijzigd: drie partijen liggen aan kop, waarbij VVD (26 tot 30 Kamerzetels) en NSC (24-28) net iets groter zijn dan GroenLinks-PvdA (21-25).

De Peilingwijzer is het gewogen gemiddelde van de belangrijkste peilingen. In de peiling van I&O Research verliest NSC van Pieter Omtzigt vier zetels. Onderzoeker Peter Kanne hoort van kiezers die afhaken dat ze Omtzigt te onduidelijk vinden en dat ze er moeite mee hebben dat hij niet wil zeggen of hij premier wil worden.

Timmermans hoopt nog op 'het grote potentieel op links'

Bij Khalid en Sophie reageert de GroenLinks-PvdA-lijsttrekker op de tegenvallende peilingen voor zijn partij. Hij denkt dat het nog kan verbeteren in de laatste campagneweek. Hij hoopt daarbij op "het grote potentieel op links" dat er volgens hem is. "Als ik echt heel goed mijn best doe, kunnen we nog steeds de grootste worden", zegt Timmermans. Hij wijst erop dat kiezers steeds later hun stem bepalen.

Peiler Peter Kanne van I&O Research, die ook aan tafel zit, bevestigt het verhaal van Timmermans. Er zijn volgens hem nog veel twijfelaars op links, die misschien wel op een partij als Volt of de SP willen gaan stemmen. "Maar het kan ook nog dat de linkse kiezers zich gaan verenigen rond GL-PvdA, als de machtsvraag aan de orde komt."

Timmermans denkt dat veel kiezers nog zijn kant op zullen komen, om te voorkomen dat er een rechts kabinet komt met mogelijk de PVV van Wilders.

Schoonmaakactie besmeurde spandoeken BBB

BBB-leden proberen de besmeurde spandoeken langs de A12 schoon te maken. Op zeker vier plaatsen langs de snelweg werden campagneborden en spandoeken van de BoerBurgerBeweging beklad met rode verf. De partij doet aangifte.

Rechts kabinet komt nadrukkelijk in beeld als optie na 22 november

In de peilingen staan de partijen op rechts er goed voor. Daarmee wordt een rechts kabinet steeds meer een realistische optie voor na de verkiezingen. Hierbij speelt mee dat PVV-leider Geert Wilders zich duidelijk anders opstelt dan in het verleden.

De PVV bestaat achttien jaar en heeft vrijwel voortdurend in de oppositie gezeten. Veel partijen, zoals de VVD onder Rutte, wilden lang niet met de partij samenwerken, vanwege de harde standpunten over bijvoorbeeld asielzoekers en de islam. Maar deze campagne probeert Wilders nadrukkelijk zijn redelijke en constructieve kant te laten zien. De nieuwe opstelling van Wilders maakt het moeilijker voor andere partijen om hem te blijven negeren.

Tweede Kamer praat na verkiezingen over oorlog tussen Israël en Hamas

Het Tweede Kamerdebat over de oorlog tussen Israël en Hamas vindt na de verkiezingen plaats. Waarschijnlijk is het debat volgende week donderdag.

D66 en SP, die het debat hebben aangevraagd, wilden deze week al over de oorlog praten. Maar een meerderheid van de Kamer steunde vandaag het CDA-voorstel om te wachten tot demissionair minister Bruins Slot van Buitenlandse Zaken een reeks vragen over de oorlog tussen Israël en Hamas heeft beantwoord. VVD, PVV, CU, FVD, BBB en SGP stemden voor dit voorstel.

D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma noemt het uitstel "zeer spijtig". Jasper van Dijk (SP) omschrijft het als een "enorme tegenvaller" en vindt dat de rechtse meerderheid het kabinet zo uit de wind houdt.

Aanleiding voor het debat is het gelekt vertrouwelijke memo van de Nederlandse ambassade in Tel Aviv met kritiek op Israël. In het memo staat onder meer dat het Israëlische leger "de intentie heeft om bewust enorme vernietiging aan te richten aan de infrastructuur en civiele centra" in Gaza. Ook zou Israël "onevenredig geweld" gebruiken in de oorlog.

Honderden nieuwe stempassen aangevraagd in Noordoostpolder na bezorgfout

Zo'n vierhonderd inwoners van de gemeente Noordoostpolder in Flevoland hebben een nieuwe stempas aangevraagd voor de Tweede Kamerverkiezingen. Dat meldt Omroep Flevoland. In de hele gemeente zijn stempassen verkeerd bezorgd door een fout bij de drukker.

Stemgerechtigden in de gemeente kregen gisteren een brief met uitleg over wat er is fout gegaan. Hierin stond ook het advies om online of via de balie van de gemeente een vervangende stempas aan te vragen als er geen pas is bezorgd.

Dat hebben tot nu toe dus zo'n vierhonderd inwoners gedaan. Of het bij meer mensen is misgegaan, weet de gemeente niet. "Het kunnen er 500 zijn, maar ook een paar duizend", zegt een woordvoerder tegen Omroep Flevoland.

Orgelspelen met Henri Bontenbal bij het Jeugdjournaal

Het Jeugdjournaal praat vandaag met de leider van het CDA, Henri Bontenbal. Hij heeft als hobby orgelspelen. In de Waalse Kerk in Den Haag geeft Bontenbal een demonstratie. De CDA-lijsttrekker speelt naast orgel ook piano en saxofoon.

Bontenbal wil er graag voor zorgen dat kinderen met een beperking ook kunnen meedoen aan sport. En hij wil geld uitgeven om het milieu te verbeteren.

Podcast De Verkiezingsdag: De Campagneleider

Podcast De Dag heet deze dagen De Verkiezingsdag. Iedere dag spreken de podcastmakers met (ervarings)deskundigen over een factor van betekenis voor de uitkomst van verkiezingen. Eerder deze week ging het al over 'de lijsttrekker' en 'het thuisfront', vandaag is de beurt aan: de campagneleider.

Presentator Elisabeth Steinz spreekt met Kees Verhoeven, die bij D66 onder Alexander Pechtold campagneleider was. Ook spreekt ze met politiek verslaggever Ron Fresen, die in zijn carrière alle vooropgezette plannen, een-tweetjes en pogingen om de media te bespelen wel voorbij heeft zien komen.

De podcast beluister je via het artikel hieronder terug:

Marijnissen zou wel kunnen samenwerken met NSC, BBB en CDA

SP-leider Marijnissen zou in een coalitie wel kunnen samenwerken met NSC, BBB en CDA. In de serie Van Torentje naar Torentje van Tubantia en de Universiteit Twente zei iemand uit het publiek dat het CDA in feite uiteen is gevallen in drie "brokstukken": een CDA van Bontenbal, een CDA van Van der Plas en een CDA van Omtzigt. De vraagsteller wilde weten of de SP met die drie kan samenwerken.

Marijnissen beantwoordde die vraag met: "Ja. Ik zie die mogelijkheden wel. Maar de SP wil wel de garantie dat het dan ook socialer wordt. Anders zie ik het niet goedkomen." Volgens Marijnissen hebben ook die andere drie partijen het gemeenschapsdenken voorop staan en hebben ze niet het heilige geloof in de markt.

Over NSC zei ze dat de SP samen met Omtzigt het toeslagenschandaal boven water heeft gekregen. "Maar de beste garantie dat dat niet weer gebeurt, is toeslagen overbodig maken. Dan zul je ervoor moeten zorgen dat werkende mensen meer geld in hun portemonnee hebben en dat krijg je bij hem niet en bij ons wel."

Volgens Marijnissen is het CDA een beweging aan het maken en wil ook die partij af van de marktwerking in de publieke sector. "Ik zeg alleen elke keer tegen hen: 'Kap dan met de VVD in één kabinet.'" Over Van der Plas zei Marijnissen dat ze met haar heeft opgetrokken om te voorkomen dat een miljoen mensen in de armoede belanden.

Uitspraak Wilders over loslaten 'islam' houdt gemoederen bezig

De uitspraken van Geert Wilders in Nieuwsuur van gisteravond houden de gemoederen bezig. De PVV wil graag deelnemen aan een volgend kabinet en over de-islamisering, tot nu toe het kernpunt van zijn partij, zei hij: "Er zijn belangrijkere prioriteiten".

Naar aanleiding van die uitspraken zei BBB-leider Caroline van der Plas in een radiogesprek met Sven Kockelmann dat Pieter Omtzigt (NSC) de PVV niet langer bij voorbaat kan blijven uitsluiten en "open moet staan" voor een eventuele samenwerking. Ze wil hem daar binnenkort, in een gesprek dat ze met hem heeft, op aanspreken.

GroenLinks-PvdA-fractievoorzitter Jesse Klaver stelt op X dat Wilders "niet milder" is geworden. "Wilders vindt nog steeds dat een gekozen volksvertegenwoordiger met hoofddoek geen plek heeft in de Kamer."

BBB doet aangifte na bekladding verkiezingsspandoeken

BBB gaat aangifte doen van het bekladden van spandoeken. Lijsttrekker Caroline van der Plas zei bij Sven op 1 op NPO Radio 1 dat spandoeken van BBB met "een rode substantie" zijn besmeurd. "En daardoor staat er nu niet meer BBBeter, maar BBBloed."

Ook de gezichten van Van der Plas en nummer twee Mona Keijzer zijn beklad. Van der Plas vindt die actie bedreigend: "Dit is niet zomaar even een spandoek weghalen of verscheuren. Dit is een nieuwe dimensie." De BBB-leider weet niet uit welke hoek de actie komt.

ChristenUnie en SGP kraken abortusvoorstel GL-PvdA

De lijsttrekkers van de ChristenUnie en de SGP uiten op X kritiek op het voorstel van GroenLinks-PvdA om abortus uit het Wetboek van Strafrecht te halen. "Dit gaat ten koste van de bescherming van het ongeboren leven en van de bescherming van vrouwen in een kwetsbare positie tegen dwang en drang", zegt Mirjam Bikker (ChristenUnie). Chris Stoffer (SGP) vindt dat het "kwetsbare leven" juist meer bescherming verdient.

GroenLinks-PvdA diende vandaag een initiatiefwetsvoorstel in om abortus uit het strafrecht te halen. Vorige week diende D66 een initiatiefwet in over 'voltooid leven' . Ook daar waren de ChristenUnie en de SGP het vanuit hun christelijke overtuiging zeer mee oneens.

Kijk hier de Q&A met D66-leider Jetten terug

Campagnetijd in beeld

Naast alle optredens van lijsttrekkers in radioprogramma's, talkshows en in de debatten, gaan de partijleiders ook geregeld de straat op. Een praatje maken met de mensen, tomatensoep uitdelen en niet te vergeten zoveel mogelijk flyers verspreiden.

Jetten (D66) wil af van 'oude politiek' van VVD

D66 staat momenteel in de peilingen tussen de 6 en 10 zetels. Een groot contrast met de 24 zetels die de partij behaalde bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Rekent de kiezer de partij af op het uitblijven van die beloofde "nieuwe bestuursstijl"?

"Een politieke cultuur verander je niet in je eentje. Veel mensen hoopten op een andere coalitie, daar hebben wij ook op ingezet. Die formatie heeft niet voor niets negen maanden geduurd", verklaart D66-leider Rob Jetten in het NOS Radio 1 Journaal.

Ondanks die peilingen is Jetten optimistisch over de komende verkiezingen. "Ik merk nu in de campagne op straat dat mensen zien wat we hebben bereikt op het gebied van onderwijs en klimaat. We klimmen nu in die peiling omdat mensen optimistische politiek zien en daar heb ik ook behoefte aan na deze verkiezingen", zegt Jetten.

Oude politiek

"Ik zie eigenlijk oude politiek, vooral bij de collega's van de VVD want die flirt met de PVV waarvan ik dacht: dat dooft wel uit in de campagne, maar dat wordt inmiddels een soort van stille liefde tussen Wilders en Yesilgöz."

Jetten dacht dat men na het experiment van Rutte en Wilders in het eerste kabinet-Rutte "wel behoefte zou hebben aan stabiele politiek vanuit het midden".

Er komt een nieuwe Peilingwijzer aan: blijft D66 groeien of stagneert het aantal zetels een week voor de verkiezingen? Jetten is hoopvol: "Er kan nog een hoop veranderen in zeven dagen".

Morgenochtend is Pieter Omtzigt (NSC) te gast in het NOS Radio 1 Journaal.

Timmermans neemt afstand van optreden Thunberg bij klimaatmars

GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans neemt afstand van het optreden van klimaatactiviste Greta Thunberg, afgelopen zondag bij de klimaatmars in Amsterdam . Hij zegt dat zij het klimaatprotest in een "politieke controverse" lijkt te trekken. Het is volgens hem "heel jammer dat ze dat doet, omdat ik juist vond dat tot voor kort de klimaatbeweging niet politiek was. Dat had niks met links en rechts te maken."

Thunberg ging zondag op het podium in op de oorlog tussen Israël en Hamas. Ze zei dat er "geen klimaatrechtvaardigheid op bezet land" kan zijn en gaf het woord terug aan een Palestijnse activiste die eerder was afgekapt omdat zij de omstreden leus From the river to the sea had uitgesproken. Deze uitspraak wordt ook gebruikt door terroristische organisaties als Hamas en wordt gezien als een oproep tot de vernietiging van Israël.

Timmermans zegt in het tv-programma Goedemorgen Nederland dat mensen door dit soort dingen afhaken. "Terwijl ik zou willen dat iedereen zich druk maakt over het klimaat en niet alleen maar één kant van het politieke spectrum."

De Campagne Stemming ziet bij de PVV ook nieuwe lijsttrekker

De dagelijkse podcast De Campagne Stemming staat vandaag onder meer stil bij de PVV. Het lijkt erop dat ook die partij een nieuwe lijsttrekker heeft, namelijk de nieuwe Geert Wilders. Die versie zet nu zelfs zijn islam-standpunten op het tweede plan om meer kans te maken op regeringsdeelname.

Xander van der Wulp (NOS) en Joost Vullings (EenVandaag) merken dat ook Timmermans (GroenLinks-PvdA) van toon verandert. "Hij moet bijschakelen", zeggen ze, en doet dat onder meer door te zeggen dat de VVD eens zou moeten "herbronnen op de reservebank".

VVD-lijsttrekker Yesilgöz kan echt goed campagne voeren, constateren de podcasters nog maar eens. Zelfs als ze terugkijkt op wat er mis is gegaan onder VVD-bewind, komt ze daar heel goed mee weg. De VVD probeert haar zelfs te verkopen als "nieuwe politiek", zegt Vullings.

Er kan nog veel veranderen, zeggen de twee politiek verslaggevers. Bij de vorige verkiezingen stond D66 in de peilingen rond de 14 zetels, dat werden er een week later 24.

Timmermans: 'Abortus gaat over zorg, niet over strafrecht'

GroenLinks-PvdA dient vandaag, midden in campagnetijd, een initiatiefwetsvoorstel in om abortus uit het Wetboek van Strafrecht te halen. In mei bleek nog dat de Tweede Kamer hier geen behoefte aan had , maar lijsttrekker Frans Timmermans ziet met een nieuwe Tweede Kamer een nieuwe kans.

Hij wijst erop dat bijvoorbeeld de VVD toen nog tegen was, "maar in hun verkiezingsprogramma zit op dit punt wel ruimte. Dus misschien is er wel een meerderheid te halen."

Volgens de twee linkse partijen is het niet meer dan logisch om abortus uit het strafrecht te halen. "Dit gaat over zorg, niet over strafrecht. Dat is psychologisch een heel groot onderscheid, voor vrouwen en voor artsen."

D66-lijsttrekker Rob Jetten is te gast bij NOS Radio 1 Journaal, waar staan hij en zijn partij voor?

D66-lijsttrekker Rob Jetten (36) groeide op in Uden. Hij is, zoals hijzelf zegt, van "gewone afkomst". Zijn ouders werkten in het onderwijs en de zorg. Jetten maakte snel carrière: hij was voorzitter van de Jonge Democraten en daarna raadslid in Nijmegen. In 2017 werd hij Kamerlid en op 31-jarige leeftijd fractievoorzitter. Hij had toen meteen ook partijleider willen worden, maar deed eerst nog een stap opzij voor Sigrid Kaag, die hij nu opvolgt. Het robotachtige imago dat Jetten aanvankelijk achtervolgde, heeft hij van zich afgeschud.

De minister voor Klimaat en Energie staat bekend als 'klimaatdrammer', maar ziet zichzelf inmiddels liever als 'klimaatdoener'. Op sociale media wordt hij vaak aangevallen omdat hij homo is. Daar heeft hij een strijdpunt van gemaakt. Hij noemt zichzelf een beetje saai, maar vindt dat niet verkeerd in deze gepolariseerde tijden.

Zijn partij D66 (Democraten 66) is progressief/liberaal, in 1966 opgericht uit bezorgdheid over de "devaluatie" van de democratie. De partij wilde dat mensen meer te zeggen kregen door invoering van bijvoorbeeld een referendum en een gekozen burgemeester. Die onderwerpen waren lange tijd de 'kroonjuwelen' van de partij.

D66 profileerde zich als "het redelijk alternatief" voor CDA, VVD en PvdA. Die werden gezien als overblijfselen van de verzuiling, met hun onwrikbare achterbannen van christenen, werkgevers en werknemers. Langzamerhand heeft D66 zich andere onderwerpen toegeëigend: eerst onderwijs en nu vooral klimaat en duurzaamheid. De partij spreekt vooral hoger opgeleiden aan en wordt door politieke tegenstanders weggezet als elitair. D66 heeft aan zeven kabinetten deelgenomen.

Teruglezen: Wilders in Nieuwsuur 'islam niet meer prioriteit'

PVV-leider Wilders liet zich in Nieuwsuur gisteren opnieuw zien als politicus die bereid is om "compromissen te sluiten". De islam, tot nu toe het belangrijktste thema voor de partij, heeft volgens hem nu geen prioriteit. "Andere zaken zijn belangrijker."

Nieuwsuur heeft op een rij gezet hoe het de PVV in Flevoland vergaat sinds de partij daar meebestuurt in een "groene coalitie", en concludeert dat er flinke concessies zijn gedaan, ook op klimaat en asiel. Zo schreef de PVV in het verkiezingsprogramma tegen "klimaatonzin" te zijn, maar rijdt de PVV-gedeputeerde in een elektrische auto. De partij zei tegen de verhoging van de motorrijtuigenbelasting te zijn, maar stemde daarmee toch in. En de partij wil dat statushouders geen voorrang krijgen, maar vervolgens stuurt het college van de provincie daar toch op aan.

Wilders noemt dat het gevolg van onderhandelingen en stelt dat de PVV daar ook dingen voor binnengehaald heeft. "Zoals dat er in totaal minder asielzoekers in Flevoland worden opgevangen." Hij constateert dat het geven en nemen is. "Als je alleen maar mee gaat doen als je hele verkiezingsprogramma wordt uitgevoerd, sta je je hele leven langs de kant."

Welkom!

Welkom in het liveblog over de campagne van de Tweede Kamerverkiezingen. Het blog van gisteren lees je hier terug.